Liefhebbers van culinaire geschiedenis kunnen dit najaar hun hart ophalen in Den Haag. Op maar liefst twee locaties in de hofstad is een mooie expositie rondom de Nederlandse eetcultuur door de eeuwen heen te vinden.
Door Lizet Kruyff
Smullen van gedekte tafels en kookboeken
Nederland dineert Vier eeuwen tafelcultuur, 17 oktober 2015 t/m 28 februari 2016, Haags Gemeentemuseum www.gemeentemuseum.nl
Complete eetkamers verhuisden naar het Gemeentemuseum in ’s-Gravenhage. Tafels werden opgetuigd met het voornaamste porselein en blinkend zilver, glinsterend kristal, schitterend damast en kostbare tafeldecoraties gemaakt van suikerwerk. Livreien van de lakeien die de elite aan tafel bedienden geven kleur aan het verhaal van vier eeuwen tafelcultuur in Nederland. Schilderijen en tekeningen vervolmaken het beeld van onze dinerende dames en heren.
De bezoeker is even te gast in Paleis Noordeinde, vertegenwoordigd door twee complete serviezen, huwelijkscadeaus van koningin Wilhelmina en prins Hendrik. De voorwerpen op de gereconstrueerde eettafels horen oorspronkelijk allemaal bij elkaar, van het servies tot de decoraties, en ook het meubilair is authentiek. Het gebruikte linnengoed komt uit de linnenkast waar het al sinds de achttiende eeuw in ligt.
Bij de tentoonstelling is een fraaie catalogus verschenen, die het verhaal van onze eetcultuur vanaf de zeventiende eeuw vertelt en laat zien – met de nodige aandacht voor de kookboeken uit de periode. De Verstandige Kok uit de zeventiende eeuw toont het belang van primeurgroente. Het kookschrift van de dames van Kasteel Twickel weerspiegelt de sociale contacten via de uitwisseling van recepten. Het is maar een onderdeel van dit uitgebreide overzicht van onze eetgeschiedenis. Al met al een knap staaltje van conservator dr. Jet Pijzel-Dommisse.
Tegelijk met deze tentoonstelling is de tentoonstelling Allemaal aan tafel te zien, een kindertentoonstelling over tafelmanieren.
Potpourri
Aan Tafel! Een boekje open over eetcultuur, 10 oktober 2015 t/m 31 januari 2016, Museum Meermanno www.meermanno.nl
Bij Aan Tafel! gaat het louter over kookboeken. Een potpourri van achttiende-eeuwse handgeschreven kookschriften en kookbijbels van de huishoudschool, van reclame-receptenboekjes en populaire kooktijdschriften, van praktisch koken tot ‘droomkoken’. Er is aandacht voor de vroegste Nederlandse boeken over koken en eten. De zalen hebben vooral een thematische indeling, die duidelijk moet maken hoe het kook- en eetgedrag in de loop der eeuwen veranderde.
Buitenlandse invloed op de Nederlandse keuken is van alle tijden. Het Notabel Boecxken van Cokeryen uit 1514, het eerste kookboek in de Nederlandse taal, neemt zonder bronvermelding 61 recepten over uit het Franse kookboek Le Viandier (1490). Dat is bijna een derde van het totaal. Daarnaast staan er recepten bij waarvan de naam verwijst naar het buitenland: de blancmanger heeft een lange weg afgelegd van de Arabische keuken via Spanje naar de rest van Europa. De Eyerkens Lombaert verwijzen naar Lombardije, Noord-Italië. Kooktechnieken, ingrediënten, receptuur: wij spelen graag leentjebuur.
Samenstelster van de tentoonstelling is drs. Anna Rademaker van de KB. De tentoongestelde boeken zijn afkomstig uit de collecties van de Koninklijke Bibliotheek en Museum Meermanno. Daardoor ontbreekt soms samenhang en lijkt de tentoonstelling een beetje toevallig samengesteld, net zoals de collecties zijn ontstaan.
Beeld: Frank Janssen
Dit artikel verscheen eerder in BKKoken, editie november 2015
