Uit de kluis, naar de man -

Bij Vincent van Gogh denk je waarschijnlijk niet direct aan boeken. Daarom waren wij meteen geïntrigeerd toen Uitgeverij Komma een wel heel bijzonder product aankondigde: een facsimile-uitgave van vier schetsboeken van de schilder. Uitgever Steven Hond vertelt meer over dit bijzondere project.

Een collector’s item
Van de vele schetsboeken die Van Gogh gehad moet hebben, zijn dit de enige vier die nog overgebleven zijn. Ze vergezelden de schilder in de laatste zeven jaar van zijn leven. Voor de liefhebber – en wie is dat nou niet? – zijn de schetsen bijzonder ontroerend om te zien. ‘Je ziet de worsteling,’ zegt Hond. ‘Van Gogh had moeite met tekenen. Pas tien jaar voor zijn dood besloot hij schilder te worden en is hij duizenden tekeningen gaan maken om het te leren. Je ziet in die schetsboekjes wat hij nog niet kan, je ziet hem zichzelf verbeteren. De eerste schetsen voor bijvoorbeeld ‘De zonnebloemen’ en ‘De aardappeleters’ staan erin. Dat is echt heel bijzonder.’
Hond legt uit hoe dit project tot stand kwam. ‘De originelen zullen zelden nog voor het publiek zichtbaar zijn, daar zijn ze te kwetsbaar voor. Dat was de reden dat het Van Gogh Museum ons vroeg: kun je ze op zo’n manier namaken, dat ze niet van de echte schetsboeken te onderscheiden zijn?’ Dat was al geen geringe taak, maar daarbij kwam nog de vraag of we dat op een eigentijdse manier konden doen, zodat het een modern product werd. ‘Ik zag meteen een soort tijdmachine voor me. Zo zijn we uitgekomen op dit kastje: een soort kabinet waar de vier schetsboekjes in zitten.’ In het meubel zitten ook een aantal losse pagina’s die Van Gogh uit zijn schetsboekjes heeft gescheurd, twee cahiers met tekeningetjes die hij voor het meisje Betsy Tersteeg heeft gemaakt en een brief met tekeningen. Zo is het een heus collector’s item geworden.
Aan deze bijzondere uitgave hangt dan ook een flink prijskaartje: voor € 5.950 euro staat hij bij je in huis. Naast verzamelaars en kunsthistorici zijn daarom met name musea erin geïnteresseerd. Hond: ‘Je moet het zo zien: het is een toegepast kunstwerk. Onze facsimile’s zijn zo natuurgetrouw, dat als je er een oppakt, je naar je handen kijkt om te zien of het houtskool afgeeft.’ Ook beleggers hebben interesse, omdat er maar duizend exemplaren worden gemaakt. ‘In Nederland zijn we niet gewend om in de boekenindustrie zoiets duurs te maken. Maar als je kijkt naar de hoeveelheid werk die hierin heeft gezeten, de liefde, de energie en de tijd, dan had het drie keer zoveel moeten kosten.’

Buiten de lijntjes kleuren
Een van de redenen dat het Van Gogh Museum juist Hond heeft gevraagd voor deze klus, is omdat hij al ruim dertig jaar ervaring heeft als drukker. In 1999 werd hij zelfs uitgeroepen tot beste drukker van de wereld. De kennis was dus in huis. Hond probeert het ingewikkelde drukproces voor ons leken toe te lichten. ‘We begonnen met het papier. Er zitten drie soorten papier in die schetsboekjes, één soort was nog gewoon bij de groothandel verkrijgbaar en voor de andere twee moesten we een papierfabriek inschakelen om ze exact na te maken. Toen hadden we de juiste basis. Vervolgens hebben we ongelooflijk veel testen gemaakt, om de stofuitdrukking van de verschillende materialen die Van Gogh gebruikte (potlood, krijt, houtskool en pen) naar voren te laten komen.’
Zo’n ingewikkeld proces ging natuurlijk niet zonder slag of stoot. Meermaals moesten ze buiten de gebaande paden van het boekdrukken denken. ‘Een van de problemen die we tegenkwamen was de ouderdom van de boekjes. Doordat Van Gogh ze vijf jaar in zijn broekzak heeft gehad, zijn de omslagen helemaal versleten en vallen ze haast uit elkaar. Als je ze namaakt, zien ze er weer nieuw uit. Daarnaast zijn er pagina’s uitgescheurd en die scheurranden kun je nooit handmatig reproduceren.’ De oplossing lag in een techniek die Hond nog niet eerder toegepast had zien worden in de boekdrukkunst. ‘Zo kwamen we op het idee om de pagina’s niet te scheuren, maar te lasersnijden. Daarmee konden we tot op de tiende millimeter nauwkeurig die scheurrandjes namaken.’
Ten slotte gebruikten ze nog wat ‘toegepaste techniek’, maar dat willen ze liever geheimhouden, zegt Hond samenzweerderig. In totaal is er twee jaar aan het project gewerkt, met uitsluitend Nederlandse producenten. Het eindresultaat is indrukwekkend: ‘Een van de experts van het Van Gogh Museum zei dat het hen niet zou verbazen als ze over een aantal jaren authenticiteitsonderzoek zouden krijgen naar deze boekjes.’