In T.C. Boyle’s Praat met mij ziet de verlegen studente Aimee Villard een televisieprogramma waarin een jonge wetenschapper, Guy Schermerhorn, praat met de chimpansee Sam. Ze stelt zich voor hoe het zou zijn om gedachten op het diepste niveau te delen met een andere diersoort en meldt zich aan als Sams oppasser. Terwijl Guy aan zijn carrière denkt, is Aimee alleen geïnteresseerd in Sams welzijn. En Sam? Sam wil geen kooi.
Door Sandra Broertjes
Boyle vertelt zijn verhaal, dat zich rond 1980 afspeelt, niet in chronologische volgorde, en direct nadat Aimee Schermerhorns oproep voor een hulpje heeft gezien, is het de beurt aan Sam, die achter tralies zit, bang is en pijn heeft wanneer grote man hem straft. ‘De strontlucht brandde in zijn neusgaten en er gebeurde niets, behalve als ze het voer door de gleuf onder de deur schoven. Dan schuifelde hij langs de kever en stopte het in zijn mond, hoewel het niet het eten was dat hij kende. Het was geen cheeseburger, geen pizza, geen spaghetti. Vooral het eten doordrong hem van de ernst van de situatie. Hij was niet gek. Hij wist dat ze hem in de steek hadden gelaten.’ In de hoofdstukken waarin Sam Guys huisgenoot is, weet hij wanneer hij schattig moet zijn, wat geintje is, wat koelkast te bieden heeft en laat hij tijd voor gin-tonic niet aan zich voorbij gaan. Guy wil Sam grootbrengen als mens, en hij heeft hem geleerd te communiceren middels gebaren (Sams woordenschat wordt cursief weergegeven). Tegen het einde van het verhaal concludeert Guy echter dat ‘het zijn fout was geweest dat hij geloofde in zoiets absurds als de macht van taal.’ Ook Aimees hoge verwachtingen (ze meent dat Sam haar geheimen over het bestaan zal onthullen) moeten worden bijgesteld, maar desondanks wordt ze zijn kampioen. Ze krijgt een pastoor zo ver Sam te dopen: ‘Het individu, de persóón van wie ze het meeste hield op deze aarde, had een ziel – aantoonbaar, wat de Kerk betrof – en nu was die ziel gered. Wat er ook gebeurde.’ Dat er iets staat te gebeuren maakt verhalenverteller Boyle vanaf het begin duidelijk. Boyle laat de lezer nadenken over identiteit en taal en doet dat onder meer vanuit Sams zienswijze. Zo gebaart de chimpansee in gevangenschap naar zijn bewakers: ‘– sleutel slot buiten – maar ze wisten die woorden niet te doorgronden. Ze waren onwetend, ongeletterd (…)’. Sam gedraagt zich als huisgenoot van Guy vaak als een manipulerende kleuter, maar als gevangene van zijn eigenaar, de ‘grote man’, is hij meelijwekkend, vooral op het moment dat hij erachter komt wat kever is.
T.C. Boyle, Praat met mij, vertaling: Kees Mollema, Meridiaan Uitgevers, 364 pagina’s (€ 24,99)
Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie mei 2021.
Interesse? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
