Voor zijn boek Jaguarman dook Raoul de Jong de geschiedenis in om meer te leren over zijn Surinaamse voorouders. Terwijl De Jong in eigen woorden ‘steeds Surinaamser werd’, takelde zijn Nederlandse grootvader af in een verzorgingstehuis. Gesprekken met opa is gebaseerd op de stukken die De Jong schreef tijdens het laatste levensjaar van zijn opa.
Door Marc Mens
‘Wanneer een oude man overlijdt, verbrandt er een bibliotheek,’ is het citaat waar Gesprekken met opa mee begint. Als kinderen kijken wij vaak vooruit naar de toekomst. Naarmate wij ouder worden, reflecteren wij meer op het verleden. De mens krijgt immers meer inzicht in het heden wanneer hij leert over de geschiedenis. Het is dan ook niet gek dat we als volwassenen meer te weten willen komen over onze voorouders. Dit gold ook voor De Jong.
Vaderfiguur
Pas op zijn 28e ontmoette De Jong zijn Surinaamse vader voor het eerst. Van hem hoorde hij over een van hun voorouders, een medicijnman die zichzelf, naar verluidt, in een jaguar kon veranderen. De Jong besloot dit mysterie verder uit te zoeken en schreef vervolgens het succesvolle boek Jaguarman, een eerbetoon aan De Jongs Surinaamse roots. De Jongs vader was daarentegen niet het vaderfiguur waar hij mee opgroeide. Die rol had opa Ep op zich genomen. ‘De man voor wie ik op de basisschool cadeautjes knutselde op Vaderdag. De man die me liet zien wat het betekent om een man te zijn.’
Waar Gesprekken met opa zeker in slaagt, is het vastleggen van opa Eps laatste levensjaar. Ep wordt zo sympathiek omschreven dat het moeilijk zal zijn om niets te voelen wanneer je leest over zijn overlijden. Daarnaast word je samen met De Jong steeds meer benieuwd naar wat voor leven zijn typisch Nederlandse opa heeft geleid. ‘Ik wil terug naar Groningen. Naar de wereld van de zwart-witfoto’s die altijd in het naaikamertje van oma hingen en nu op mijn secretaire staan: streng kijkende mannen en vrouwen in klederdracht, koeien, molens, weilanden en boerderijen. Ik wil opa vragen naar de lessen die hij heeft meegekregen van de mensen die hem het leven hebben gegeven.’
Tegenpolen
Het boek bestaat niet alleen uit opgetekende gesprekken tussen De Jong en zijn opa. Tijdens het lezen, leer je bijvoorbeeld ook meer over het proces achter Jaguarman en hoe De Jong een tijd vastzat in Parijs na het uitbreken van het coronavirus. Toch mis je als lezer soms nog iets. Misschien komt het doordat De Jong zijn opa niet van streek wilde maken met te veel moeilijke vragen, maar soms voelt het alsof de gesprekken die zijn vastgelegd een beetje in de lucht blijven hangen. De flaptekst van het boek legt nadruk op het feit dat De Jong en zijn opa op veel manieren elkaars tegenpolen zijn. Opa Ep is 90, wit en heteroseksueel en De Jong is 35, van kleur en valt op mannen. Jammer genoeg gaan de twee mannen gedurende het boek bijna niet in gesprek over deze verschillen.
Terwijl De Jong de stukken schreef waar het boek op is gebaseerd, was er een wereldwijde uitbarsting van Black Lives Matter-protesten gaande. In het boek wordt genoemd wat voor effect dit had op De Jong, maar wat opa Eps gedachten hierover waren, krijgen wij niet te weten. Opa Ep heeft het daarnaast wel over de liefde en kinderen krijgen, maar hoe zijn kijk op homoseksualiteit mogelijk door de jaren is veranderd, wordt ook niet aangekaart. Het zou juist interessant zijn om te horen wat een man als opa Ep over deze onderwerpen te vertellen had, zeker omdat zijn eigen kleinzoon half Surinaams is en op mannen valt.
Uiteindelijk weet De Jong wel een ontroerend portret te schrijven over een opa die ‘Nederland op zijn Nederlandst’ was. Daarnaast is het boek ook zeker een aanrader voor mensen met gemengd bloed. Het zal voor velen herkenbaar zijn dat je je pas op latere leeftijd gaat verdiepen in de kant van je niet-Nederlandse ouder. Een mooie les die De Jong aan lezers meegeeft, is dat beide kanten van je familie je veel te bieden hebben en hoe belangrijk het is om familieverhalen in leven te houden. ‘En vanuit het fotolijstje, zal ik grijnzen en ik zal zeggen wat mijn opa vanuit zijn fotolijstje nu elke dag tegen mij zegt: Dit is wat ik ervan begreep. Nu mag jij. Maak er iets moois van. Voor mij.’
Raoul de Jong, Gesprekken met opa, Uitgeverij De Bezige Bij, 88 pagina's (€ 17,99)
Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie mei 2022.
Benieuwd geworden? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
