Onder asfalt van Maarten van der Graaff beschrijft een wereld waarin ooit de snelwegen verdwenen, en de beklemmende wereld die zich daarna ontwikkelde. Een boek met wat drempels en hindernissen, maar uiteindelijk zeker de moeite waard.
Door Antal Giesbers
Onder asfalt had wat tijd nodig om bij me binnen te komen. Dat komt deels door de achterzijde van het boek: ‘Het is 1999. Op een zomeravond, rond de klok van tien, verdwijnen alle snelwegen. Wat er onder het asfalt vandaan komt had niemand kunnen bevroeden. Het is 2068. Ira wantrouwt het gelijkmatige leven in de Buitenste Randstad wat langer, maar door de mysterieuze aandoening van haar moeder lijkt niets meer te kloppen.” Dat klinkt meer als een young adult-roman dan een literair werk. En literatuur en science fiction gaan in mijn ervaring toch al vaak niet goed samen.
Een ander probleem is dat het boek in zekere zin leest als één lange in medias res: je wordt telkens weer midden in een verhaal gedropt, en er wordt aangenomen dat je dingen weet die je niet weet. Zoiets gaat vermoeien. En dat is jammer, omdat Van der Graaff wel degelijk een boeiend verhaal vertelt.
Dat verhaal? Goede science fiction stelt zich de vraag: ‘What if?‘ In dit geval: wat als je de weg kwijt bent? Van der Graaff stelt die vraag op meerdere manieren: fysiek (verdwenen asfalt), mentaal (de ziekte van de ‘instortende velden’), maatschappelijk (een dystopische wereld waarin het gemak van de digitale wereld leidend is) en zelfs in ‘Bildung’ (de zoektocht van een groep jongvolwassenen naar hun verdwenen vriend). De achtergrond is een dialoog tussen twee verschillende visies over wat snelwegen en maatschappij zouden moeten zijn. Ik vind dat indrukwekkend.
Stilistisch kiest Van der Graaff niet voor de makkelijke weg. Soms leidt dat tot wat horterigheid in stijl, maar je wordt wel uitgedaagd door zijn unieke bewoordingen. Het is te lezen dat hij (ook) dichter is. ‘Waarom ontroeren de namen van de maanden me? Als ik ze tegenkom in een boek, een gesprek, een film, voel ik een loom gewicht in mijn maag. Het was november. Oktober was donker en nat. Mei. Augustus. De namen van de maanden betekenen niet meer wat ze tien jaar terug betekenden. Het oude weer is verdrietig.’
Gelukkig vermijdt Van der Graaff een wereld te scheppen die zó sci-fi is dat hij alles moet uitleggen. Daardoor ligt de focus op de toekomst die hij écht wil beschrijven. En dat doet hij met grote vaardigheid, waardoor die toekomst niet gekunsteld is, maar natuurlijk aandoet. Zo beschrijft hij de ziekte van de ‘instortende velden’, die erop neerkomt dat het internet in je hoofd ermee ophoudt. Ik merkte dat ik erg meeleefde met de moeder en haar dochter die met dit medische probleem te maken krijgen, en het is verreweg het mooiste deel van de roman, wat mij betreft.
Onder asfalt is een collage van teksten die een visie geven op waar we met onze maatschappij naar toegaan. Het is aan ons, om daar lering uit te trekken.
Maarten van der Graaff, Onder asfalt, Uitgeverij Pluim, 294 pagina's (€ 22,99)
Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie november 2022.
Benieuwd geworden? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
