Als docent Geschiedenis ben ik altijd op zoek naar manieren om mijn vak te combineren met andere schoolvakken, zoals Aardrijkskunde en Economie. Een voorbeeld hiervan is de economische crisis van 1929, waarbij ik historische gebeurtenissen koppel aan economische processen. Het moeilijke hiervan is dat schoolboeken lang niet altijd deze mogelijkheden bieden. De Nijl. Biografie van een rivier biedt deze mogelijkheden wel.
Door Rik Mets
Halverwege de vorige eeuw maakte de Franse historicus Fernand Braudel indruk met zijn studie van het Middellandse Zeegebied ten tijde van de Spaanse koning Filips II. Geschiedenis is niet slechts de geschiedenis van personen en gebeurtenissen, maar ook van langdurige cyclische economische en technologische processen en nog langduriger geografische en klimatologische processen. Alleen wanneer je een periode bestudeert vanuit deze drie termijnen, kun je tot een werkelijk begrip van het verleden komen.
In deze traditie kan ook het boek De Nijl. Biografie van een rivier van de Noorse historicus en geograaf Terje Tvedt geplaatst worden. Tvedt beschrijft de geschiedenis van het Nijlgebied, die onder andere Egypte, Soedan, Oeganda en Ethiopië bevat, in de context van de longue durée die wordt bepaald door de Nijl. Een voortdurend terugkerend thema is de manier waarop mensen proberen de Nijl te gebruiken. ‘Elk verhaal over de geschiedenis van een rivier moet draaien om de poging van de mens om hem te beheersen, om hem naar zijn wil te buigen.’ Of het nu gaat om inheemse bewoners of koloniserende Britten of Duitsers, de Nijl vormt de rode draad door de geschiedenis van Noordoost Afrika.
Waar Tvedt minder duidelijk over is, maar wat tussen de regels wel degelijk te lezen is, is hoezeer de mensen afhankelijk zijn van de Nijl en zijn onderworpen aan haar grillen. Natuurlijk zijn er de talloze pogingen van mensen om de Nijl te beheersen, zoals de door de Britten gebouwde Aswandam in Egypte en de recent gebouwde Renaissancedam in Ethiopië. Maar lokale bewoners weten dat zij hun beschaving, landbouw, visserij, kortom hun leven, danken aan het water dat door de Nijl stroomt.
De Nijl is een biografie. Een biografie probeert het leven van een persoon feitelijk en verhalend op schrift te stellen, waarbij het karakter en de persoonlijkheid van deze persoon duidelijk naar voren komen. Al gaat het hier om een rivier, de schrijver slaagt erin de Nijl als een levend personage naar voren te laten komen. Het boek is deels opgebouwd als een reisverslag, deels als een geschiedenis. De lezer volgt samen met Tvedt de rivier van haar monding aan de Middellandse Zee tot aan haar bronnen, diep in Afrika. Iedere etappe wordt boeiend beschreven en voortdurend verbonden aan historische gebeurtenissen, doorspekt met een overvloed aan anekdotes en details.
De Nijl is essentieel geweest voor het verleden van Afrika. Zonder haar waren er geen bloeiende culturen ontstaan in Egypte of Ethiopië en waren de imperialistische Europeanen waarschijnlijk maar weinig geïnteresseerd geweest in deze regio. Maar de Nijl is net zo essentieel voor de toekomst van Afrika en dit boek biedt een aantal interessante toekomstscenario’s vanuit politiek, geografisch en klimatologisch perspectief voor het Nijlgebied. Als docent kan ik uitstekend gebruik maken van deze inzichten in mijn lessen, zodat de Geschiedenis in een breder perspectief geplaatst kan worden. Alleen al daarom is het boek een absolute aanrader.
Terje Tvedt, De Nijl. Biografie van een rivier, vertaling: Maud Jenje, Uitgeverij Wereldbibliotheek, 541 pagina’s (€ 29,99)
Deze recensie verscheen eerder in de BKGeschiedenis, editie maart 2022.
Benieuwd geworden? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
