Pieter Waterdrinker beschrijft met Van huis en haard de impact van de oorlog in Oekraïne op zowel Europa, Rusland en Oekraïne als hemzelf. Hij doet dat met veel details en inzichten – en lijkt ondanks alle ellende het leven in al zijn rijkdom te beleven.
Door Antal Giesbers
We spreken elkaar via een internetverbinding, want Waterdrinker resideert in Frankrijk, na zijn gedwongen vertrek uit Sint-Petersburg. De titel Van huis en haard geeft duidelijk aan dat, al heeft hij de halve wereld rondgezworven, Waterdrinker zich nu toch ontheemd voelt…
‘Ik had al jong de wens om te schrijven en vooral om de wereld te ontdekken. Ik wilde weg uit Nederland, dus na mijn studie Russisch ging ik eerst naar de Canarische eilanden. Midden jaren tachtig begon ik in de Sovjet-Unie als correspondent, en maakte het einde van de Sovjet-Unie mee, de opkomst van de oligarchen en het nieuwe Rusland. Ik was deelgenoot aan een van de belangrijkste periodes van de afgelopen eeuw.
‘Dat ik nu dertig jaar uit Nederland weg ben, daar voel ik niets bij. Ik heb eerder last van “herauswee”. Maar vanwege de oorlog moest ik mijn huis in Sint-Petersburg verlaten. Ik mis dat bestaan in het Rusland van voor de oorlog. Ik woonde in een land met oppressie, corruptie en nepotisme, en enorme verschillen tussen arm en rijk. Maar er was altijd een element van hoop. Die hoop is nu de nek omgedraaid.
‘Van huis en haard beschrijft meer een verwerkings- of rouwproces dan heimwee. Ik voel mij inderdaad ontheemd. Al heb ik hier intussen wel een boekenkast laten maken, zodat het weer een beetje huiselijk begint te voelen. Want een huis zonder boeken is ook niks.’
Militair historicus Antony Beevor schrijft in zijn boek Rusland dat het land vele decennia lijkt achter te lopen. Is dat ook jouw ervaring?
‘Ik vergelijk het met Eline Vere van Couperus en Anna Karenina van Tolstoi. Het Den Haag dat Couperus in zijn boek beschrijft bestaat allang niet meer, maar ik zie nog veel parallellen tussen Anna Karenina en het Rusland van nu. “Tsaar” Poetin zit in zijn paleis, de nieuwe adel bestaat uit oligarchen, bankiers en de rijken, terwijl een mensenleven nog steeds weinig waard is, want het individu is er voor de staat en niet andersom. Tegelijkertijd loopt Moskou in bepaalde opzichten weer voor op Nederland.’
Mémoires zijn logischerwijs egocentrisch, maar jij schrijft juist heel veel over wat er om jou heen gebeurt.
‘Stephen Spender zei: “Zet gewoon de camera open, laat het binnenkomen.” De ene dag zie ik in Oekraïne een busje langskomen met gewonden en verminkten, dan weer ben ik te gast in een Schots kasteel waar een bijna Downton Abbey-achtige sfeer hangt. Dat is absurd, maar ik weet het ook te waarderen. Die dichotomie wilde ik laten zien.’
‘Lavrov en Zakharova zitten aan de verkeerde kant van de geschiedenis – en dat weten ze!’
Het valt ook op dat je mensen als Poetin, de minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov en persdirecteur Maria Zakharova met een heel menselijke blik beschrijft.
‘Ik kén ze, vaak persoonlijk. Ik heb in de loop der jaren veel mensen leren kennen in kringen van schrijvers en dissidenten, doemaleden en kunstenaars. Het is een beetje onwerkelijk om ze nu op tv te zien.
Poetin trad in 2014 keihard in Oekraïne op, omdat hij bang was voor een opstand in Rusland. Hij had gezien wat er met Saddam en Khadaffi gebeurde. De mensen in zijn coterie zijn meegezogen in zijn misdadigheid. Mensen zijn niet inherent slecht of goed, maar in bepaalde omstandigheden in staat tot hele goede of slechte dingen. Lavrov en Zakharova, die zitten beiden aan de verkeerde kant van de geschiedenis – en dat weten ze! Als registrerend journalist mag ik dat natuurlijk niet beweren, maar als schrijver wel.’
Was je gedwongen vertrek uit Sint-Petersburg de aanleiding om dit boek te schrijven?
‘Indirect. Ik had net mijn roman Biecht aan mijn vrouw afgerond, en mijn redacteur vroeg of ik al aan een nieuwe roman werkte. Maar deze oorlog was zo gruwelijk ingrijpend dat ik me met geen mogelijkheid kon wijden aan fictie. Wel had ik aantekeningen over deze periode gemaakt, en mijn redacteur stelde voor om die uit te geven. We spraken af dat ik die een jaar lang zou schrijven. Van huis en haard is mijn persoonlijke relaas van hoe ik dit keerpunt in de Europese geschiedenis beleefd heb. Het schrijven van dit boek heeft me zin gegeven in een periode waarin ik als romanschrijver niet verder kon. In die zin heeft het boek me gered.’
Welke positie neemt dit boek in in jouw oeuvre?
‘Mijn boeken vormen een kroniek van een belangrijke periode in de Europese geschiedenis. Zo is het in Engeland ook opgevat: Tsjaikovskistraat 40 is in Nederland als roman uitgegeven, maar de recensenten van The Times en The Spectator vinden het juist een tijdsdocument. Van huis en haard is een buitenbeentje, het zit tussen pure fictie en autobiografische roman in. Een recensent vond dit mijn bijdrage aan de reeks Privé-domein. Daar heeft hij gelijk in, alleen: al mijn werk wordt momenteel in zijn geheel eenvormig heruitgegeven, ongelooflijk chique en mooi – en daar hoort Van huis en haard in thuis.’
Pieter Waterdrinker, Van huis en haard, Uitgeverij Nijgh & Van Ditmar, 496 pagina’s (€ 26,99)
Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant, editie juni 2023. Benieuwd geworden? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
