‘Praten over mezelf vind ik moeilijk en gênant. Maar ik zal nu wel moeten: die zesdelige boekenreeks ‘Mijn strijd’ is een succes dat ik niet had verwacht. Niemand in Noorwegen heeft zo’n boekenreeks geschreven als deze.’
Wat maakt het zo moeilijk om over jezelf te praten?
‘Het gebrek aan afstand vind ik moeilijk. Het is direct, terwijl het over heel persoonlijke dingen gaat. Wanneer ik schrijf, heb ik controle over de tekst. Ik kan iets doorstrepen, ik kan een uur wachten. Het is rustig en veilig. Ik kan dan een grens over die ik anders niet over zou gaan.’
Wat gebeurt er daarna?
‘Daar is ‘Mijn strijd’ uit ontstaan: proza dat is geschreven tijdens buien van diepe onzekerheid, narcisme, afkeer van mezelf. Het is een verhaal dat de emoties raakt, heel anders geschreven dan mijn gangbare werkwijze: in korte tijd, met mijn herinneringen als onderwerp en zonder redactionele bewerking achteraf, kwamen er in nauwelijks twee jaar zes boeken af.’
[quote]’Ik bewonder Rembrandt, met name zijn late zelfportretten, omdat het in de schilderkunst veel lastiger is om je binnenste zelf te laten zien: je geeft in principe alleen de buitenkant weer.'[/quote]
Hoe kon je blijven schrijven in dat verbijsterende tempo?
‘Ik zat in de juiste state of mind. In het begin was het nog zoeken, bij het eerste boek won ik her en der kreeg advies in. Schrijven is een dialoog met je tekst. Als het goed gaat, krijg je energie terug van je werk en wijst de tekst je hoe het verhaal verder gaat. Toen het eenmaal goed liep, kwamen de boeken vrij snel af.’
Je schreef een paar duizend pagina’s over jezelf. Voor het interview vroeg ik me af wat ik je nu nog zou moeten vragen…
‘Er komt erg veel van mezelf terug in die boeken. Ik ben in mijn herinneringen gedoken en heb geschreven aan het meest eerlijke portret dat ik kon maken. Dat is minder lastig dan het lijkt: schrijven gaat altijd over je binnenste zelf. Ik bewonder Rembrandt, met name zijn late zelfportretten, omdat het in de schilderkunst veel lastiger is om je binnenste zelf te laten zien: je geeft in principe alleen de buitenkant weer. Maar Rembrandt slaagde erin zijn binnenste zelf aan zijn buitenkant af te schilderen.’
Gaat schrijven altijd over je binnenste zelf?
‘Ik vind van wel. Ook mijn andere boeken gaan over mezelf. Literatuur, en kunst in het algemeen, gaat over emotie. Het is geen intellectuele oefening. Kunst raakt een heel breed publiek en echt niet alleen maar intellectuelen. Die emotie bereik je door als kunstenaar naar binnen te treden, naar je diepste drijfveren op zoek te gaan. In ‘Mijn strijd’ waren die de herinneringen aan mijn familieleden en vrienden, mijn eigen identiteit als je wilt.’
[quote]‘Alles kwam in beweging, kreeg nieuwe dimensies, veranderde, begon te zweven. Ik had gefixeerde ideeën over mijzelf in mijn jonge jaren, maar die bleken helemaal niet te kloppen.'[/quote]
Het blijkt vaak zo te zijn dat de meest persoonlijke kunstwerken een universele betekenis hebben. Hoe kan dat?
‘Precies om wat je zegt: die kunstwerken zijn heel persoonlijk. Voor deze boekenreeks las ik de gepubliceerde dagboeken van een aantal schrijvers: teksten waarin alleen hun eigen identiteit aanwezig is. “Kan ik dat ook?”, vroeg ik me af. Maak je zo’n persoonlijk kunstwerk, dan raakt het anderen ook persoonlijk.’
Op wat voor manier veranderde je blik op jouw persoon, en op je verleden, toen je die boeken schreef?
‘Alles kwam in beweging, kreeg nieuwe dimensies, veranderde, begon te zweven. Ik had gefixeerde ideeën over mijzelf in mijn jonge jaren, maar die bleken helemaal niet te kloppen. Ik had ook andere ideeën over de verhouding met mijn vader. Omdat het is opgeschreven, heeft ‘Mijn strijd’ een definitievere vorm, maar je kunt je afvragen in hoeverre de boeken kloppen met mijn herinneringen, of zelfs waarheidsgetrouw zijn. Je geheugen is subjectief. Van familieleden en vrienden hoorde ik dat ze zich dingen heel anders herinnerden.’
Vinden ze het moeilijk om zichzelf in die boeken terug te zien?
’Zeker. Ze voelen zich gereduceerd, omdat ze van een mens terug zijn gebracht tot een aantal woorden, zinnen, beelden – in een boek dat niet eens over hen gaat. “Is dit hoe je over mij denkt?”, werd me herhaaldelijk gevraagd. Mijn moeder heb ik geadviseerd om Zoon niet te lezen.’
Waarom niet?
‘Het is te kwetsend voor haar. Ook zij had problemen met de reductie van haar persoon. Hoewel Zoon over mijn verhouding met mijn vader gaat – hij is intussen overleden – zal het voor mijn moeder niet leuk zijn om dat boek te lezen. Dat boek is een harde, indringende vertelling over de moeizame relatie met mijn vader. Het gaat toch over haar grote liefde.’
Houdt je moeder woord?
‘Ze houdt woord.’
Boekgegevens
Karl Ove Knausgard, Zoon, Uitgeverij De Geus, ISBN 978 90 445 2499 4 (€ 25,00)
Dit artikel is eerder verschenen in de Boekenkrant editie van april 2013.
