Krakend hout, opspattend water en schreeuwende Atheense manschappen. Ilja Leonard Pfeijffer weet in zijn nieuwe roman Alkibiades zeeslagen uit de Peloponnesische Oorlog tussen Athene en Sparta tot leven te wekken alsof ze gisteren plaatsvonden. Centraal in het boek staat het leven van Alkibiades, politicus en strateeg van Athene. ‘Het was een feest om na te vertellen en het werd helemaal vanzelf een Netflix-serie,’ zegt hij tijdens de boekpresentatie in de grote zaal van de Koninklijke Schouwburg in Den Haag.
Door Hugo Jager
‘Mag Zelensky u bellen?’ vraagt presentator Jelle van Riet aan de auteur. In Pfeijffers boek wordt duidelijk dat Alkibiades de Peloponnesische Oorlog wilde winnen zonder bloedvergieten. Een combinatie van charme, intimidatie, bluffen en diplomatieke handigheid. Van Riet vermoedt dat als Pfeijffer generaal van de Atheense vloot was geweest, het ook zijn favoriete strategie zou zijn. ‘Ik denk dat Zelensky deze tactiek heel goed begrepen heeft,’ antwoordt Pfeijffer. ‘Een oorlog is niet te winnen zonder diplomatie. Alkibiades had door wat veel van zijn collega-generaals niet begrepen. Die wilden veroveren, maar hij voelde aan dat een vloot niet alleen is om te vechten. Vaak is het imponerend genoeg om een grote zeevloot voor een vijandelijke stad voor anker te leggen. Daarmee maak je diplomatieke bewegingen overtuigender.’ De auteur was nog maar net begonnen met schrijven aan deze roman toen de oorlog in Oekraïne uitbrak. ‘Ik begon op de eerste dag van 2022 met schrijven. Ik besefte dat ik het verhaal van Alkibiades kon gebruiken om te praten over ontwikkelingen die vandaag de dag relevant zijn. Zo wilde ik het hebben over het verval van de democratie. Het gegeven van de Peloponnesische Oorlog kwam daar bij. Nog geen twee maanden later werd ook het drama van de oorlog op jammerlijke wijze actueel.’
‘Is oorlog uiteindelijk niet gewoon een erotische daad?’
Grote vragen in de geschiedenis
Liever diplomatie dus. Maar dat wil niet zeggen dat vechten helemaal overbodig was. ‘De macht van Athene was gebaseerd op de suprematie van de vloot. Zij controleerden de eilanden en kusten. Sparta daarentegen was een landmacht. In het begin van de oorlog leidde dat tot een continue patstelling.’ Pfeijffer benadrukt dat dit op een bepaald moment veranderde. ‘Het sloeg om in de tweede helft van de oorlog toen ook de Spartanen leerden varen. Of Athene zich heeft verslikt in de grootheidswaan van Sparta? Dat is een van de grote vragen in de geschiedenis. Ook nauw verbonden met het leven van Alkibiades.’
‘Is oorlog uiteindelijk niet gewoon een erotische daad?’ De vragen die Van Riet in stelling brengt, zijn duidelijk bedoeld om Pfeijffer te prikkelen. ‘Voor Alkibiades is het zeker een daad die voldoening kan brengen. Hij was de meest extravagante man die je je kunt voorstellen. Een man die bekend stond om de prachtige mantels waarmee hij door de straten flaneerde. Hij had lang haar, wat in die tijd not done was in Athene. Hij liet speciaal zijn eigen sandalen maken, die hij zelf had ontworpen. Ook liet hij een gouden schild smeden met Eros erop als wapenteken. Mensen hebben daar natuurlijk hoofdschuddend naar gekeken.’
Democratie in crisis
Zoals Pfeijffer al aangaf, wilde hij het in zijn boek vooral ook over het verval van de democratie hebben. De Atheense democratie was nog maar een eeuw geleden uitgevonden, maar verkeerde tijdens Alkibiades’ leven al in een diepe crisis. ‘De spiegel is angstaanjagend helder,’ zegt hij over de overeenkomsten met onze huidige democratie. ‘Iedere staatsvorm heeft een positieve en een negatieve pendant. Zo is de tegenhanger van de monarchie een tirannie, en die van de aristocratie een oligarchie. Voor de democratie is dat de ochlocratie: de dictatuur van de massa.’
Volgens Pfeijffer bevinden we ons al in een ochlocratie. ‘Dat stadium heeft een aantal kenmerken. Eén daarvan is: een totale angst van politici voor de publieke opinie, waardoor de publieke opinie regeert.’ Dat bleek volgens Pfeijffer bijvoorbeeld tijdens de pandemie. ‘We hebben daar toen een paar afschrikwekkende voorbeelden gezien. Zo werd onder druk van de publieke opinie meerdere malen wetenschappelijk gestoeld beleid aangepast.’ Pfeijffer ziet nog meer aanwijzingen dat het de verkeerde kant opgaat. ‘Een ander kenmerk is de toenemende versnippering. De politiek wordt steeds meer het spel van deelbelangen. Er zijn hier nu meer politieke partijen vertegenwoordigd dan ooit in de parlementaire geschiedenis. Het gevaar is dan dat besluitvorming ontaardt in een gevecht dat je voor je eigen achterban moet winnen ten koste van anderen. Daarbij wordt het landsbelang uit het oog verloren.’
Toch wilde Pfeijffer in Alkibiades niet eens zo zeer moralistisch zijn. ‘Ik wilde alleen een paar confronterende vragen stellen. Mensen uitnodigen tot reflectie. Mijn dierbare lezers van vandaag de dag de vijfde eeuw voor Christus als een spiegel voorhouden. In de hoop dat er misschien nog dingen ten goede gekeerd kunnen worden.’
Ilja Leonard Pfeijffer, Alkibiades, Uitgeverij De Arbeiderspers, 943 pagina’s (€ 34,99)
Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant, editie juli 2023.
Benieuwd geworden? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
Foto bovenaan © Stephan Vanfleteren
