Zoals een vlinderslag in het Amazonegebied een orkaan kan veroorzaken in een ander werelddeel, zo blijken ook tal van gebeurtenissen in de roman Het vlindereffect van Margot Vanderstraeten (1967) op onverwachte manier met elkaar samen te hangen. In deze knap gecomponeerde roman gaat Angela Gutmann na tien jaar terug naar het Taj Mahal Hotel in Mumbai, waar zij en haar zoon verbleven tijdens terroristische aanslagen.
Op de terugreis ontrafelt Angela noodgedwongen haar eigen levensverhaal en worden de verbanden, de consequenties en de wonden pijnlijk zichtbaar. Het vlindereffect is een ode aan de zwakte en de veerkracht van de mens, een boek dat na lezing lang blijft nasmeulen.
Kun je iets vertellen over de ontstaansgeschiedenis van je boek?
‘Ik was in Mumbai toen de stad, in 2008, vanuit de zee werd aangevallen door tien terroristen. Ik vloog die avond rustig en onwetend terug naar huis. Tot ik thuis kwam en de radio aanzette. Als journalist voelde het heel dubbel dat ik juist op dat moment vertrokken was. Thuis ben ik alles gaan opzoeken over de aanslagen, zonder te weten wat ik er mee zou gaan doen. Ik kon die bezette stad maar niet loslaten. Ook ben ik een paar keer teruggegaan naar Mumbai om research te doen. Pas in 2010 besloot ik er een roman van te maken.’
Wanneer is het motief van het vlindereffect ontstaan?
‘In het laatste halfjaar van het schrijfproces zag ik pas dat er sprake was van een vlindereffect, dat de ene gebeurtenis steeds tot de andere leidde. Dat motief zat al die tijd al in het boek. Alleen had ik dat toen nog niet door. In een documentaire hoorde ik de term ‘vlindereffect’ voor het eerst. Ik vond het meteen een heel mooi woord en het verklaarde de manier van denken van mijn hoofdpersonage Angela. Ze kan niet verdragen dat haar trauma gewoon toeval is.’
Wat betekent toeval voor jou?
‘Dat ik in Mumbai was die avond, dat was toeval. Maar mijn vrije wil bestaat eruit dat ik ervoor kies om terug te gaan en research te doen. Wat je doet met je toeval, daar hebben wij toch enigszins invloed op. Nu is er dit boek, maar ik had er ook niets mee kunnen doen. Ik doe dus ook aan zingeving, net als Angela.’
Een groot verdriet, eender welk, verandert je gigantisch.
Hoe verliep het schrijfproces?
‘Het vlindereffect is mijn vierde roman, maar in vergelijking met dit boek zijn die andere tamelijk makkelijk geboren. Ik heb lang research gedaan en vervolgens heel veel moeten schrappen. Soms was ik ongelofelijk gefrustreerd. Maar je moet alleen overhouden wat relevant is voor je verhaal. Het onderwerp van dit boek is complex en bovendien speelt het zich in Miami af en in India. En het moest wel geloofwaardig zijn.’
Het ‘nagevoel’ van Angela speelt een grote rol. Kan verdriet slijten?
‘Bij zo’n zwaar verdriet zal er altijd iets achter blijven, zoals wild vlees op een litteken. Ik denk wel dat je ermee kunt leren leven, wat dat ‘leven’ voor iemand ook mag betekenen. Maar een groot verdriet, eender welk, verandert je gigantisch. Van liefdesverdriet kun je al een compleet ander mens worden. De enige manier om met een immens verdriet om te gaan is door jezelf wijs te maken dat het je verrijkt heeft, want dan heeft het tenminste nog betekenis. Maar er zijn ook mensen die er niets mee doen, die daar niet in slagen. Zij zakken erin weg, verbitteren of willen niet meer verder.’
Hebben we verdriet en pijn nodig om bij een essentie te komen?
‘Laatst hoorde ik iemand zeggen dat hij zo’n hekel had aan chronisch ongelukkige mensen. Maar het ergste zijn natuurlijk chronisch gelukkige mensen. Die zijn pas ziek. Nee echt, dat meen ik. Ik denk dat verdriet, hoe erg het ook is, de mens volwaardiger maakt. Je krijgt te maken met alle facetten van het mens-zijn. Maar verdriet is moeilijk, mensen tolereren geen lange rouw. Lezen helpt als medicijn, denk ik, allerlei vormen van kunst trouwens.’
Hoe verhoudt je journalistieke werk zich tot je fictie?
‘Het is lastig om steeds te moeten wisselen, want je moet in een ander denksysteem komen. Ik heb vaak De Nederlandse poëzie van de 19de en de 20ste eeuw van Komrij naast me liggen bij het schrijven. Bladeren door deze bundel helpt me om de overstap van journalistiek naar fictie te maken. Maar zonder die journalistieke achtergrond was dit een compleet ander boek geworden, of was er waarschijnlijk geen boek geweest. Toch voelde het lang als verraad; het gebruiken van getuigenverslagen en interviews in dienst van mijn roman. In de journalistiek is suggestie not done. Maar ik heb op die feiten mijn verbeelding losgelaten. Dat is een geestelijk proces dat tijd nodig heeft’.
Foto: Tom van Nuffel
Boekgegevens
Margot Vanderstraeten, Het vlindereffect, uitgeverij Atlas Contact, ISBN 978 90 254 4429 7 (€ 19,99)
De roman heb ik (nog) niet gelezen. De aanslag herinner ik mij nog goed, omdat ik, als leraar Engels, met studenten een BBC verslag heb beluisterd van mensen die het hebben overleefd door zich urenlang in een kast van hun hotelkamer schuil te houden. Uiteindelijk zijn ze, voor zover ik mij herinner, naar buiten gekomen met een laken via een een raam van hun kamer. De onzekerheid waarin ze zich al die tijd bevonden, dat vergeet je niet gauw. Het schokkende van een verhaal was soms een goede methode om de belemmeringen van het begrijpen van de vreemde taal te boven te komen. Het lijkt dan soms wel of het je in het Engels (in dit geval) nog meer aangrijpt. Studenten waren duidelijk gegrepen.Dat Margot Vanderstraeten er speciaal voor naar Mumbai is gereisd, vind ik wel bijzonder. De werkelijkheid, de feiten, vaak pakkender dan fictie.