Gijs Wanders is wellicht het meest bekend van zijn periode als nieuwslezer bij de NOS. Ook werkte hij als eindredacteur bij Met het oog op morgen en het Jeugdjournaal. Als freelance journalist reisde hij heel wat brandhaarden af. Tegen de achtergrond van het naderende WK voetbal speelt zijn nieuwe roman Rafels van Rio zich af in de favela’s, de sloppenwijken van Rio, waar drugsgeweld aan de orde van de dag is.
Wat was voor jou de aanleiding om Rafels van Rio te schrijven?
‘Tijdens de slotceremonie van het WK in Zuid-Afrika zag ik iemand plotseling het veld oprennen. Hij probeerde de beker te pakken die op een sokkel stond. Toen dacht ik: daar moet ik iets mee doen. In 2014 staat diezelfde beker in Rio de Janeiro. Wie zou hem daar willen ontvreemden? Ik reisde naar Rio en zocht mensen met een motief. Ik hoorde verhalen die ik nooit had kunnen verzinnen.’
Wat voor onderzoek heb je ondernomen voor je nieuwe roman?
‘Voor het schrijven wilde ik verhalen verzamelen van mensen uit de favela’s. Ik ben niet zomaar zo’n sloppenwijk ingegaan; ik heb hulp en bescherming gekregen van mijn vriend Nanko van Buuren. Hij is directeur van de IBISS Foundation en heeft in de afgelopen 25 jaar veel waardevolle projecten opgezet voor de allerarmsten en kwetsbaren. Hij kent hun wereld goed en ook de gevaren. Dankzij hem wist ik wat ik wel en niet kon doen. Ik ben voor reportages in veel oorlogsgebieden geweest met soldaten en guerrillastrijders, maar hier sta je ineens tegenover gewapende kinderen. Sommigen bieden zich al op achtof negenjarige leeftijd bij een drugsbaas aan. Ze krijgen een pistool en moeten bewijzen dat ze iemand kunnen ombrengen. Die drugsjongens dragen de zwaarste wapens en het kost ze geen moeite om te doden.
Nanko krijgt veel respect, ook van de drugsbazen. Ze weten dat hij deze jongens een veiliger toekomst wil bieden. In de drugswereld wordt tachtig procent niet ouder dan 20 jaar. Nanko krijgt van de drugsbazen een quotum: elk jaar mag hij een maximum aantal jongens uit de drugsbendes halen. Hij leidt ze op binnen het project ‘Soldados nunca mais’, wat ‘nooit meer kindsoldaat’ betekent. Ze krijgen onderwijs en worden voorbereid op fatsoenlijk werk.’
Hoe verhoudt je journalistieke werk zich tot je schrijverschap?
‘De journalistiek heeft me geleerd te luisteren en achter elk antwoord te zoeken naar het verhaal achter het verhaal. Dat betekent doorvragen. Als mensen voelen dat je geïnteresseerd bent, zijn ze bereid veel te geven. Daarnaast heb ik bij mijn journalistieke werk geleerd om niet moralistisch te worden. Ik probeer alle vooroordelen van me af te zetten, hoe moeilijk dat soms ook is. Het schrijven van een roman is overigens wel heel iets anders dan het schrijven van een journalistiek stuk. Als journalist ben je gewend om alles uit te leggen. Bij een roman is juist de kunst van het weglaten belangrijk. Het maakt je verhaal sterker: de fantasie van de lezer kan dan rijpen.’
[quote]‘Ik ben voor reportages in veel oorlogsgebieden geweest, maar hier sta je ineens tegenover gewapende kinderen.’[/quote]
Je schreef hiervoor naast non-fictie vier jeugdboeken. Rafels van Rio is een roman. Waarin zit het verschil?
‘Dat zit vooral in de heftigheid. Kinderen vanaf ongeveer 14 jaar, die veel lezen of gehard zijn door de tv, kunnen dit boek misschien wel aan. Er zijn rauwe levensverhalen verwerkt in de personages. Maar ik heb me bij het schrijven nog flink ingehouden. Soms was de werkelijkheid te heftig. Zo kwam ik een aardige jongen tegen met zo’n schattig kopje. Ik hoorde dat zijn moeder vermoord was door de drugsbaas – letterlijk gevierendeeld! De jongen sloot zich aan bij de bende van de drugsbaas met slechts één gedachte: hij wilde zich in een vuurgevecht met de politie of een rivaliserende bende omdraaien naar de drugsbaas en dan met hem afrekenen. Nanko heeft hem daar weggehaald.’
Wat hoop je met je roman te bewerkstelligen?
‘Ik hoop dat ik mensen het gevoel kan geven dat ze worden meegenomen naar een land waar ze nooit zijn geweest, naar een situatie die ze hopelijk nooit zelf zullen beleven, maar waar ze wel iets van opsteken, zodat ze weten hoe het leven in de schaduw van de voetbalstadions is, hoe hard mensen moeten knokken voor hun bestaan. Brazilië is een land van uitersten. Enerzijds beeldschoon en met veel potentie, anderzijds hard en vol geweld.’
De authentieke verhalen van echte favelabewoners vind je terug op facebook.com/RafelsVanRio
Boekgegevens
Gijs Wanders, Rafels van Rio, Uitgeverij Lemniscaat, ISBN 978 90 477 0672 4 (€ 14,95)
Dit artikel verscheen in de Boekenkrant, editie juni 2014.
Foto: Paul Grefkens
