De Boekenkrant-redactie gaat op vakantie. We lezen een reisgids. In hoeverre worden we overgehaald om naar de betreffende bestemming af te reizen?
Deze maand: Het Oostblokboek, samengesteld door Hellen Kooijman en Guido van Eijck. ‘Een reis langs de sporen van het communistische verleden,’ aldus de ondertitel.
VAKANTIEZIN
Commu-kubus, destalinisatie, ostalgie… Het Oostblokboek staat vol merkwaardige woorden met een communistisch tintje. Na de val van de muur was het vrijwel meteen gedaan met het communisme in Oost-Europa, maar vandaag de dag zijn er nog talloze overblijfselen uit de tijd van Lenin en Stalin te ontdekken – zowel in fysieke vorm als in de harten, de hoofden én het taalgebruik van de bevolking. In Het Oostblokboek beschrijven zo’n twintig journalisten bijzondere communistische bezienswaardigheden die nog steeds overeind staan in de voormalige Sovjet-Unie en de DDR, maar ook in Joegoslavië, Albanië, Bulgarije, Roemenië en Wit-Rusland. Het resultaat is een tour door een enorm gebied waarin trots en tragiek elkaar in rap tempo afwisselen. De verschrikkingen die de bevolking heeft moeten trotseren door enerzijds de nazi’s met hun holocaust en anderzijds de communisten met hun totalitaire regime zijn afschrikwekkend. Zoals de duizenden joden die bij het ravijn Babi Jar in Kiev de dood vonden, of de monumenten voor de werkelijk talloze soldaten die in naam van de Sovjet-Unie in de strijd met nazi-Duitsland vielen. Oost-Europa barst bovendien van de vergane glorie, getypeerd door een verlaten pretpark in de DDR, een nooit afgebouwde wolkenkrabber in Moskou en vervallen bunkers in Albanië. Toch is Het Oostblokboek geen zware kost. Het vlotte taalgebruik met een vleugje humor zorgt voor een toegankelijke reisgids, die je ook de grandeur en charme van de voormalige Sovjet-Unie en haar satellietstaten laat beleven. Zoals het standbeeld dat in de Russische hoofdstad werd opgericht voor Joeri Gagarin, de Rus die als eerste mens een ruimtereis maakte. De eerder genoemde ostalgie – een bekende term in de voormalige DDR voor ‘het melancholische verlangen naar een tijd van overzicht, veiligheid en rust, gestookte bruinkool en Trabantjes zonder roetfilter’ – is dan ook altijd aanwezig. Maar ook de anticommunistische beweging krijgt een gezicht. Erg bijzonder is het monument De weg naar de vrijheid, een kleurrijke muur die symbool staat voor de twee miljoen Esten, Letten en Litouwers die in 1989 hand in hand een menselijke keten vormden, omdat ze hun vrijheid terug wilden. Zo zie je maar: de geschiedenis van het Oostblok is kleurrijk, veelzijdig en fascinerend.
[quote]Oost-Europa barst van de vergane glorie: een verlaten pretpark in de DDR, een nooit afgebouwde wolkenkrabber in Moskou.[/quote]
VAKANTIEDOMPER
Hoewel er op iedere pagina aangegeven wordt hoe makkelijk de beschreven locatie te bezoeken is, past Het Oostblokboek niet bij de praktische behoeftes van de reiziger. Er is geen informatie over slaapplekken, transportatiemogelijkheden en reiskosten. Wie het boek aanschaft om alle ins en outs van het communistische verleden te ontdekken, is ook niet aan het juiste adres: de gids werpt een intrigerende blik op de geschiedenis van het communisme in Oost-Europa, maar doet dat fragmentarisch. Een inleiding met een compacte, algemene omschrijving van de communistische historie – aan de hand van jaartallen, bijvoorbeeld – zou het boek een stuk toegankelijker hebben gemaakt voor de leek die weinig weet van Lenin en Stalin.
GAAN WE?
Het Oostblokboek geeft je via een bundeling van communistische sporen in het Oostblok een impressie van hoe een bevolking met zijn beladen geschiedenis omgaat. Deze reisgids is niet de meest praktische compagnon en zal misschien geen onverdeelde ostalgie bij je oproepen, maar doet wel een onbegrensde interesse ontwaken naar een historie vol tegenstrijdigheden. Een absolute aanrader voor de reiziger die zijn grenzen richting het oosten wil verleggen.
Boekgegevens
Hellen Kooijman, Guido van Eijck e.a., Het Oostblokboek, uitgeverij Nieuw Amsterdam, ISBN 978 90 468 1760 5 (€ 19,95)
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie december 2014.
Foto: Chris Graberts
