‘John Williams (1922-1994) is wereldwijd herontdekt als schrijver van een uniek en hartverscheurend oeuvre,’ aldus de achterflap van Augustus. Het blijft een merkwaardig verhaal: de boeken van Williams werden tijdens zijn leven over het algemeen gewaardeerd, maar schoten pas na een heruitgave van Stoner – twaalf jaar na Williams’ dood – naar de top van de internationale bestsellerlijsten. Augustus was het enige boek waarvoor de Amerikaanse schrijver bij leven een belangrijke prijs ontving.
Augustus vertelt het verhaal van keizer Augustus, die het Romeinse rijk een periode van vrede in zou leiden die bekend zou komen te staan als de Pax Augusta. Om daar te komen moest hij wrede daden verrichten. Vrienden, familieleden, vijanden, onderdanen en voetsoldaten komen aan het woord en beschrijven de moord op Augustus’ oom Julius Caesar, Augustus’ worstelingen met het senaat en de daden van de onberekenbare consul Marcus Antonius en zijn geliefde Cleopatra. De vriendschap en het verraad van de mensen die het dichtst bij Augustus staan vormen de spil van de roman. De botsing tussen persoonlijke verhoudingen en politieke wijsheid komen tot een climax wanneer de keizer zichzelf verplicht ziet om zijn overspelige dochter te verbannen.
Augustus blijft als personage lang een mysterie. Hij is een lichamelijk zwakke, iele en gevoelige jongen, die de dood van zijn geliefde oom Caesar nauwelijks te boven komt. Toch ontpopt hij zich als een sterk leider, die wreedheid toepast om zijn volk te laten zien dat hij een rechtvaardige keizer is. Pas aan het einde van de roman komt Augustus zelf aan het woord, terwijl hij terugkijkt op de turbulente geschiedenis die hem de machtigste man van de wereld maakte.
Williams brengt Augustus tot leven in de meest uiteenlopende schrijfsels, waaronder brieven, legerverordeningen, dagboekfragmenten, memoires, en zelfs een boodschappenlijstje voor de benodigdheden van een leger. Wie ooit op een gymnasium les heeft gehad zal zich verrassend vertrouwd voelen met de schrijfstijl, die doet denken aan de teksten over Aeneas of Pompeii die je vroeger met het woordenboek op schoot uit het Latijn moest vertalen. De brieven lijken vaak op een klassiek filosofisch betoog, waarbij meningen niet alleen worden voorzien van verregaande achterliggende gedachten, maar ook van de nodige tegenargumenten, die vervolgens weer door de brievenschrijver ontkracht worden. Hierdoor is Augustus geen makkelijk weg te lezen roman. Toch beschikt het verhaal over genoeg aantrekkingskracht, met name dankzij de kleurrijke historische personages.
[quote]‘Mijn waarde Livius, je kent mijn voorkeuren – maar ik zou bijna van vrouwen gehouden hebben als er meer waren zoals Octavia.’[/quote]
Williams combineert uitgebreide beschrijvingen van robuuste armen en ranke lichamen met brieven waarin de karakters iets over hun eigen persoonlijkheid uit de doeken doen. Maecenas, een vriend van Augustus wiens stem eerder in het boek beschreven werd als ‘hoog, dun, geaffecteerd, bijna vrouwelijk,’ maakt bijvoorbeeld een grappige opmerking die alle vermoedens over hem bevestigt: ‘Mijn waarde Livius, je kent mijn voorkeuren – maar ik zou bijna van vrouwen gehouden hebben als er meer waren zoals Octavia.’ Marcus Antonius is één van de meest intrigerende personages, met een karakter dat zo wisselvallig is als het weer. Zijn romance met Cleopatra en de beschrijvingen van haar paleizen en feesten zijn schitterend weergegeven.
Williams weet ons tevens op briljante wijze bekend te maken met een cultuur met voor ons bevreemdende normen en waarden. Er wordt niet alleen getrouwd, maar ook extreem makkelijk gescheiden op grond van politieke beweegredenen. De politieke knipperlichtrelatie tussen Augustus en Marcus Antonius, die net zo vaak met elkaar samenwerken als oorlog tegen elkaar voeren, sluit goed op die wisselvallige Romeinse kijk op trouw aan.
Augustus is door zijn ingewikkelde opzet en schrijfstijl een roman waar je voor moet werken voordat je ervan kunt genieten. Als het je echter lukt om jezelf te verliezen in de intrigerende wereld van de Romeinen, komt het oude Rome als nooit tevoren tot leven. Het is niet voor niets dat Williams in 1973 voor deze roman de National Book Award ontving. Saillant detail: hij moest de prijs toentertijd delen met John Barth, die won met zijn boek Chimera. Eenenveertig jaar na dato mag Augustus dan toch echt alleen de troon bestijgen: het boek over de keizer zal ongetwijfeld bovenaan de bestsellerlijsten terechtkomen, net als de heruitgaven van Williams’ Stoner en Butcher’s Crossing. Een bijzondere eer voor die schrijver van dat hartverscheurend oeuvre.
Boekgegevens
John Williams, Augustus, vertaling: Edzard Krol, Uitgeverij Lebowski, ISBN 978 90 488 2060 3 (€ 19,95)
Foto: © Special Collections, University of Arkansas Libraries
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie 1 september 2014.
