De redactie van Onze Taal zet iedere maand een bijzonder taalboek in de schijnwerpers. Deze keer Achterhaalde waarheid?.
Raymond Noë
Hoe waar zijn spreekwoorden en gezegden? Iedereen voelt aan wat er met ‘Wie goed doet, goed ontmoet’ bedoeld wordt, maar als je het statistisch bekijkt, klopt het dan ook werkelijk? Sommige van onze oud-vaderlandse wijsheden zijn nu eenmaal gebaseerd op achterhaalde inzichten (‘De ogen zijn de spiegel van de ziel’), of zijn aantoonbaar flauwekul (‘Het gras van de buren is altijd groener’). De maatschappij verandert voortdurend, dus hebben die eeuwenoude spreuken nog wel zin? Welke spreekwoorden kunnen we handhaven, en welke kunnen we maar beter vergeten?
In het boek Achterhaalde waarheid? hebben jonge wetenschappers vanuit allerlei disciplines twintig gangbare spreekwoorden op hun waarheidsgehalte getoetst, zoals ‘Vertrouwen komt te voet en gaat te paard’, ‘De gelegenheid maakt de dief’ en ‘Zachte heelmeesters maken stinkende wonden’. De onderzoekers nemen de lezer mee in het wetenschappelijke proces. Eerst wordt er een hypothese opgesteld: wat voorspelt het spreekwoord eigenlijk? Op basis van de nieuwste kennis uit hun vakgebied vellen ze vervolgens een oordeel over die hypothese: is het betreffende spreekwoord, rekening houdend met wat de wetenschap ondertussen heeft uitgevogeld, nog altijd verdedigbaar? Conclusie: sommige van onze spreekwoorden zijn écht niet meer van deze tijd – en hiervoor zijn dan nieuwe of aanvullende versies verzonnen. Zo wordt bij ‘Als er een schaap over de dam is, volgen er meer’ opgemerkt dat in de praktijk één schaap vaak niet genoeg is om de hele kudde van koers te doen veranderen: je hebt daarvoor ongeveer een kwart van de schapen nodig. En daarom pleiten de onderzoekers voor het nieuwe spreekwoord ‘Pas een kwart van de kudde doet de dansvloer schudden’.
Een onderhoudend bladerboek, met mooie collages van Peter Boersma.
Jan-Willem Bolderdijk e.a., Achterhaalde waarheid? Zin en onzin van spreekwoorden, In Boekvorm uitgevers, 152 pagina’s (€ 20,00)
Deze column verscheen eerder in de Boekenkrant, editie oktober 2021.
Interesse? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
