‘Alles is goed zoals het uit de handen van de Schepper komt, alles raakt verdorven in handen van de mens.’ Aldus verlichtingsfilosoof Jean-Jacques Rousseau over de opvoeding. Ik moest eraan denken bij de twee autobiografische novelles Ze hebben mijn vader vermoord en Strijd en metamorfose van een vrouw van de Franse auteur Édouard Louis. Je blijft hopen dat die kleine Édouard de wereld zelf eens kan ontdekken, zonder dat zijn ouders erover oordelen.
Door Hugo Jager
‘Waarom ben je zo? Waarom gedraag je je altijd als een meisje? In het dorp zegt iedereen dat je een nicht bent, we schamen ons rot, iedereen lacht om je.’ Aan het woord is de moeder van schrijver Édouard Louis in Ze hebben mijn vader vermoord. Eerder heeft Édouard aan zijn vader toegegeven dat hij voor zijn verjaardag in plaats van een op afstand bestuurbare auto liever de videoversie van de film Titanic wil. Kwam zijn moeder onverwacht zijn kamer binnen terwijl hij aan het dansen was. En speelde hij voor zangeres in een zelfbedachte choreografie. Als hij zijn moeder met haar vragen aanhoort, bedenkt hij dat ze een ‘fatale fout’ maakte en zint hij op wraak. Die kans doet zich snel voor. Tijdens het eten klikt hij dat hij heeft gezien dat moeder zijn broer vaak geld toestopt. Iets wat eigenlijk verborgen had moeten blijven voor zijn vader. ‘Ik kijk naar mijn moeder, ik ben te nieuwsgierig, ik wil dat ze afziet omdat ze me ’s ochtends heeft vernederd.’ De bom barst en er ontstaat een enorme ruzie. Als lezer voel je je voyeur van een ongekend drama.
Ook in Strijd en metamorfose van een vrouw dat helemaal over zijn moeder gaat, spat de tragiek van de zinnen af. ‘Ik was zo gewend haar thuis ongelukkig te zien dat ik het geluk op haar gezicht ervoer als een schandaal, bedrog, een leugen die zo snel mogelijk moest worden rechtgezet,’ verzucht Louis. Door deze passage te herhalen op een verder lege pagina last hij een adempauze in. Het fungeert als een pauzeknop. Een knop die je tijdens het lezen van deze twee korte doch intense romans vaak nodig hebt.
Theater
Als je ergens rustpunten kunt inbouwen, dan is het wel in het theater. Niet zo vreemd dus dat van de autobiografische boeken van Louis ook theatervoorstellingen zijn gemaakt. Regisseur Ivo van Hove boog zich voor Internationaal Theater Amsterdam over Wie heeft mijn vader vermoord. Over de voorstelling met acteur Hans Kesting in de hoofdrol schreef de Volkskrant lovend: ‘De imposante Kesting, met zijn donkere, klinkende timbre, toont zich hier een wendbaar acteur, die lenig wisselt tussen vader en zoon, tussen spelen en vertellen, tussen woede en verdriet.’ Het drama, dat is opgezet als een lange monoloog is nog tot 21 november te zien in theaters door het hele land. Ook Strijd en metamorfose van een vrouw is inmiddels bewerkt door Van Hove en vanaf september in de theaters te bekijken.
Overheersing
Overal door deze autobiografische boeken heen schemert wat de auteur zelf moest doormaken in zijn jeugd. Het is duidelijk dat het als homoseksueel kind niet gemakkelijk was om op te groeien in het harde arbeidersgezin. In een maatschappij waarin systematisch geweld tegen vrouwen in grote delen van het land nog normaal lijkt. Waarin ‘echte’ mannen niet mogen huilen. En een Frankrijk waarin een elite de politieke besluiten neemt. Besluiten die met name zijn weerslag hebben op de toestand van de arbeidersklasse. ‘Voor de heersende klasse is politiek meestal een esthetische kwestie: een manier om over zichzelf te denken, een manier om de wereld te zien, om zichzelf op te bouwen. Voor ons was politiek een kwestie van leven of doodgaan.’ Terwijl zijn vader fysiek en mentaal een wrak is door het harde werk in de zware industrie, voert de politiek bezuiniging na bezuiniging door op uitkeringen. Louis benadrukt dat Hollande, Sarkozy en Macron verantwoordelijk zijn voor de dood van zijn vader.
Het zijn grote woorden. Indrukwekkender vind ik de manier waarop hij zich aan het eind van Strijd en metamorfose van een vrouw lijkt te verzoenen met zijn moeder. ‘We hebben veel met elkaar gepraat, we hebben alles uitgesproken, ik heb je gezegd dat ik je kwalijk neem hoe je in mijn kindertijd was, je hardheid, je zwijgen, de scènes die ik hierboven heb opgesomd, en je hebt naar me geluisterd.’ Datzelfde bemerk je in het boek over zijn vader, waarin hij ook hem lijkt te vergeven. Door oprecht moeite te doen om zijn ouders beter te begrijpen, verdwijnt de verdorven onverdraagzaamheid uit zijn jeugd naar de achtergrond van een hoopvolle toekomst.
Op zaterdag 25 september is Édouard Louis te gast bij Book Talks op het International Literature Festival Utrecht. Kijk voor meer informatie en tickets op www.ilfu.com.
Édouard Louis, Ze hebben mijn vader vermoord, Uitgeverij De Bezige Bij, 73 pagina’s (€ 18,-)
Édouard Louis, Strijd en metamorfose van een vrouw, Uitgeverij De Bezige Bij, 106 pagina’s (€ 23,50)
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie september 2021.
Interesse? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
