Hoe klonk de zomer van 1945, toen Nederland de bevrijding vierde? Frank Mehring, hoogleraar aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, laat met Soundtrack van de bevrijding een antwoord op die vraag zien én horen.
Iedereen kent ze: de zwart-witfilmpjes van de bevrijding, waarop de straten worden overspoeld met dansende en zingende mensen. Bij het kijken naar zulke opnames viel het Frank Mehring op dat er erg vaak In the mood van de Glenn Miller Band op de achtergrond klonk. ‘Blijkbaar vonden de filmmakers deze muziek bij de sfeer van de beelden passen. Maar wat er echt gezongen en gespeeld werd, bleef een raadsel.’
Met Soundtrack van de bevrijding brengt Mehring voor het eerst een prachtige verzameling bladmuziek over de vrijheid in kaart. In de liederen worden de doden herdacht, de geallieerden bedankt en wordt de vrijheid volop gevierd. Daarbij zijn Amerikaanse muziekstijlen, zoals de jazz, volop aanwezig; deze waren tijdens de oorlog al populair, maar kregen al helemaal een groot publiek met de komst van de geallieerden. Dat de jazzmuziek als tegenpool van de marsmuziek van de nazi’s symbool stond voor de vrijheid, komt naar voren in het liedje Ik kan niet swingen. ‘De zangeres heeft in dit nummer genoeg van het marcheren op de tonen van de bezetters,’ zegt Mehring. ‘Ze zingt dat ze alles wil verwelkomen wat nieuw is – ook de muziek. Maar ze zegt wel dat het voelt alsof ze er nog een hoop over moet leren.’
De komst van de geallieerden zorgde niet alleen voor een kennismaking met nieuwe muziek, maar ook voor romantische onderonsjes tussen de soldaten en Nederlandse meisjes. Deze romantiek vormdeeen populair onderwerp in de bevrijdingsmuziek: zo zijn er liedjes over een soldaat die het woord ‘snoezepoes’ leert en over meisjes die op Engelse flirtles gaan.‘De communicatie moet moeilijk zijn geweest,’ lacht Mehring. ‘Deze liedjes geven een mooi beeld van hoe beide groepen tegen de bevrijding aankeken.’
De populariteit van de bevrijdingsliedjes kende echter een houdbaarheidsdatum, legt de hoogleraar uit. ‘De magische zomer van 1945 werd gevolgd door een koude winter, waarin het feestgedrang werd vervangen door een drang naar wederopbouw. Liedjes met namen als Snoezepoes en Little Holland Girl kwamen toen verschrikkelijk naïef over. Bovendien keerden de geallieerden weer terug naar Canada, de VS en Engeland. Duizenden meisjes reisden hun soldaat achterna, en lieten daarbij hun ouders en andere kandidaten voor het huwelijk achter. De romantische liedjes over flirtende Canadezen kregen een nare bijsmaak.’
Het feit dat de meeste liedjes alleen in papiervorm verschenen, heeft er ook voor gezorgd dat we de bevrijdingsmuziek niet meer kennen. Mehring: ‘We leven in een tijd waarin ons culturele geheugen geregeld is via video’s en film. De paar liedjes die wel zijn opgenomen, zoals Trees heeft een Canadees en Lili Marleen, staan in het collectieve geheugen gegrift, maar de rest is vergeten.’
Daar brengt Soundtrack van de bevrijding verandering in. Het boek wordt begeleid door een cd waarop de liedjes na zeventig jaar weer ten gehore worden gebracht. Een van Mehrings favorieten op de plaat is De ‘sten-gun walk’. ‘Onlangs hebben we samen met een dansschool dit dansnummer voor het eerst in zeventig jaar weer op de planken gebracht. Met dit soort initiatieven kun je jonge mensen op prachtige wijze inspireren om over de geschiedenis te leren en te beseffen wat oorlog en vrijheid betekenen.’
Het boek werpt ook een blik op hoe de mensen de bevrijding en haar muziek ervaren moeten hebben. Samen met Anja Adriaans interviewde Mehring Jan Hendriks (1925), die in de zomer van 1945 op talloze bevrijdingsfeesten piano speelde. ‘In het interview vertelde Hendriks ons hoe de gemeente de feesten van de geallieerden in toom probeerde te houden,’ zegt Adriaans. ‘Maar met duizenden geallieerde soldaten in de stad explodeerde de situatie al gauw en ontstonden er overal feesten. En daar speelde Hendriks met zijn band.’ Hendriks is getuige van feesten vol blijdschap, maar ook van chaos. Nijmegen was een onveilige plek: de stad lag dicht bij het front en er vonden nog steeds bombardementen plaats. ‘Hendriks beschrijft treffend dat hij altijd wist wanneer soldaten weer naar het front moesten,’ aldus Adriaans. ‘Dan kregen ze veel drank, want misschien zou het hun laatste avond zijn.’
Volgens Mehring vormt Hendriks als ooggetuige een fantastische case study. ‘We zouden eigenlijk zo veel mogelijk verhalen willen verzamelen van mensen die zich de geluiden en muziek van de zomer van 1945 herinneren. Daarom hopen we dat dat mensen die over dit boek horen naar ons toekomen om over hun herinneringen te vertellen. We zouden het fantastisch vinden om hun verhalen in een bepaalde vorm te gieten en naar buiten te brengen.’ Mehring, die als Duitser een nieuw thuis in Nederland heeft gevonden, bekijkt hij de bevrijdingsmuziek op een compleet eigen manier. ‘De muziek is voor mij een soort lijm om de conflictrijke historie tussen deze landen bij elkaar te houden,’ zegt hij. ‘Ik heb me altijd afgevraagd hoe Nederlanders Duitsers weer als buren zijn gaan zien, nadat wij ze als land zoveel hadden aangedaan. Het zorgt ervoor dat ik goed besef dat het een eer is dat ik op een Nederlandse universiteit les mag geven.’
Vanaf 23 april is in het Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944–1945 in Groesbeek de gelijknamige tentoonstelling ‘Soundtrack van de bevrijding’ te bezoeken.
www.bevrijdingsmuseum.nl
Boekgegevens
Frank Mehring, Soundtrack van de bevrijding: swingen, zingen en dansen op weg naar vrijheid, Uitgeverij Vantilt, ISBN 978 94 600 4220 1 (€ 19,95)
Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant, editie mei 2015
