Column
De redactie van Onze Taal zet iedere maand een taalboek in de schijnwerpers. Deze keer: Het weer van alle mensen’ en 99 andere pareltjes uit het woordenboek van Gerard Reve van Ton den Boon.
Door RAYMOND NOË
Gerard Reve overleed in 2006 – zo lang geleden alweer – maar afgelopen december vierden we zijn honderdste verjaardag. Daar werd in de media en op literaire avonden uitvoerig bij stilgestaan, en bij uitgeverij De Weideblik verscheen voor de gelegenheid een boek over Reve’s taal, ‘Het weer van alle mensen’ en 99 andere pareltjes uit het woordenboek van Gerard Reve van de hand van Van Dale-hoofdredacteur Ton den Boon, die eerder boeken schreef over de taal van Lucebert en Hendrik Marsman.
Den Boon vlooide Reve’s werk door op woorden en uitspraken die zijn blijven hangen in ons idioom, en kwam tot honderd van die taalverrijkingen. Jongeren zullen er niet veel van herkennen – de ‘volksschrijver’ (zoals Reve zichzelf noemde) is niet meer zo populair als voor zijn dood – maar wie met zijn werk is opgegroeid zal het allemaal bekend voorkomen. ‘Het is gezien, het is niet onopgemerkt gebleven’, ‘Toch goed dat er een God is’, ‘Veel groente en weinig aardappelen, dat eet niet lekker voor een man’, ‘Ik heb slechts gestudeerd aan de faculteit die leven heet’, ‘Een Hollander is een Duitser die melk drinkt’, ‘Nix aan de handa’, ‘Als je het opschrijft, staat het meteen op papier ook’ — allemaal zegswijzen die nog steeds in het Nederlands rondzingen. De Dikke Van Dale vermeldt dan ook niet voor niets het trefwoord revisme: ‘karakteristiek en meestal in een archaïsche stijl geformuleerd idee van de Nederlandse schrijver Gerard Reve, m.n. over religie, mystiek, liefde en (sadomasochistische) seksualiteit’. Maar behalve de bedenker van deze gevleugelde woorden, was hij ook de munter van wat plattere (hoewel soms ook poëtische) taal: jongenskutje, liefdekundig, naaktgeslacht, jongensdeel, herenliefde, liefdesdolk, prijsdier, bosneuker, meidenpiemel, natuurkatholiek, vervelië, fysiekboekje – het is duidelijk waar zijn belangstelling lag. En ook metaforen als ‘raket naar de eeuwigheid’ (voor ‘orgasme’), ‘de dierlijke daad des mensen’ en ‘terugstootloze vuurmond’ laten niets te raden over. Ton den Boon is een woordenboekmaker, en dat blijkt ook uit de lemma’s van dit lexicon: hij heeft opgezocht waar de woorden gebruikt worden, en in welke context, en waar ze vandaan komen – maar tegelijkertijd is hij ook een Reve-fan, die duidelijk geniet van al die taalrijkdom.
Ton den Boon, ‘Het weer van alle mensen’ en 99 andere pareltjes uit het woordenboek van Gerard Reve. De Weideblik, 144
blz, (€ 20)
