In de zomer van 1919 bezoekt rechter Hugues Lantier du Grez een klein stadje in het midden van Frankrijk. Hij is belast met de zaak van oorlogsheld Jacques Morlac, die als enige gevangene vastzit in een verlaten kazerne. Buiten staat de hond van Morlac dag en nacht te blaffen in de verzengende hitte.
Op het eerste gezicht doet De rode halsband van Jean-Christophe Rufin denken aan Meester mitraillette van de Vlaamse auteur Jan Vantoortelboom: beide verhalen spelen zich af vlak na de Eerste Wereldoorlog en gaan over een gevangene in afwachting van zijn straf, waarbij het pas naderhand duidelijk wordt wat hij heeft gedaan. Bovendien staan beide boeken vol sfeervolle beschrijvingen die bijdragen aan de impact van het verhaal. Maar waar Meester mitraillette zich vooral richt op de persoonlijke gevolgen van de Eerste Wereldoorlog voor de hoofdpersoon, stelt Rufin in De rode halsband grote vragen over de invloed van oorlog op de samenleving. Wat is het leven van een individu nog waard in een oorlog waarin miljoenen mensen zijn omgekomen? Kan er na zoveel geweld nog zoiets bestaan als een rechtvaardige rechtsstaat?
Rechter Lantier worstelt met deze vragen terwijl hij de zaak van Morlac zo goed mogelijk probeert af te handelen. Morlac is een misdadiger, maar heeft in de oorlog zijn leven gegeven voor zijn vaderland. Een oordeel vellen is voor Lantier niet gemakkelijk: ‘Sinds hij tot rechter was benoemd, had hij al veel simpele zaken behandeld: ronduit schuldige beklaagden of volslagen onschuldigen. (…) Bij Morlac voelde hij dat hij te maken had met een complexere gevangene, bij wie goed en kwaad door elkaar vloeiden.’ Lantier ziet Morlac dan ook liever vrijuit gaan. Zijn pogingen om verzachtende omstandigheden op te voeren stuiten echter op verzet bij de gevangene: ‘Ik wil niet dat mijn daden een valse betekenis krijgen. U mag niet verbloemen wat ik te zeggen heb.’
Lantier kan dit maar moeilijk accepteren. Zelf heeft hij ook gevochten in de oorlog, en hij merkt dat hij en Morlac veelal dezelfde ervaringen hebben doorstaan in de loopgraven. Zijn zij dus niet eigenlijk broeders, gelijken, in plaats van rechter en veroordeelde?
Het uiteindelijke oordeel van Lantier geeft echter geen antwoord op bovenstaande vragen: Morlacs beweegredenen blijken niet idealistisch, maar puur egocentrisch van aard. De rode halsband heeft zo bezien meer gemeen met Vantoortelbooms roman dan eerder gedacht. Hoewel het jammer is dat Rufin geen poging doet om de gestelde vragen te beantwoorden, is zijn boek wel een prachtig portret van de grilligheid van de mens.
Boekgegevens
Jean-Christophe Rufin, De rode halsband, vertaling: Katelijne de Vuyst, Uitgeverij De Bezige Bij, ISBN 978 90 854 2613 4 (€ 19,99)
Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie april 2015
