De Zweedse Clara Törnvall voelde zich als kind een mislukt mens en ze snapte niet waarom: ze kreeg pas toen zij volwassen was de diagnose autisme. In Autisme. Vrouwen op het spectrum, schrijft ze over de problemen die dat haar als meisje, tiener en jongvolwassene opleverde en voert ze een historische zoektocht uit naar vrouwen zoals zij.
Door Sandra Broertjes
‘Zolang ik me kan herinneren voel ik me anders,’ schrijft Törnvall. Tijdens het lezen van haar boek vroeg ik mij af hoe het zou zijn als de verhoudingen andersom waren en er van de honderd mensen een géén autisme zou hebben. Tandenpoetsen is een geautomatiseerde handeling die Törnvall niet onder de knie heeft: iedere keer moet zij bedenken hoe het ook alweer moet. Ze troost zich met de gedachte dat te veel routine leidt tot leven op een onbewust niveau. Als uitzondering in een wereld waarin autisme de norm was, zou ik redeneren dat onbewust tandenpoetsen denkkracht vrijmaakt voor interessantere zaken. Als vrouw zou ik dan vermoedelijk pas laat worden erkend als zijnde anders, net als Törnvall.
Toen zij een vragenlijst invulde om erachter te komen of haar vermoeden dat ze autisme had juist was, viel haar op dat de vragen waren gericht op mannen. ‘Verzamel ik graag informatie over specifieke onderwerpen, bijvoorbeeld automerken en verschillende soorten treinen? Nee. Wat een eindeloos gezeur over voertuigen.’
Törnvall gebruikt haar eigen ervaringen en die van geïnterviewde vrouwen om te laten zien dat dingen die voor de meeste mensen gewoon zijn, voor ‘haar mensen’ wonderlijk of zelfs onbegrijpelijk zijn. Daarbij scheert ze de niet-autistische bevolking geregeld over één kam: ‘Maar neurotypicals lijken ongevoelig voor herhaling. Ze vinden het heerlijk om keer op keer hetzelfde te bespreken en steeds opnieuw tot dezelfde conclusie te komen.’
Ook laat Törnvall zien dat autisme van alle tijden is, maar dat het vroeger anders werd genoemd. Ze beschrijft de legende van de wisselkinderen, die werd gebruikt om het hebben van ongewone kinderen te verklaren. Tot in de jaren tachtig van de twintigste eeuw werd autisme gezien als een niet-biologische aandoening bij met name jongens waarvoor de oorzaken werden gezocht in de omgeving van het kind.
Törnvall laat zien dat er het een en ander is verbeterd. Dat ze zich op haar eigen land richt wanneer ze beschrijft hoe vrouwen op het spectrum ervoor staan wat betreft toegang tot zorg en de arbeidsmarkt kan voor Nederlandse lezers minder interessant zijn. De ervaringen van mensen met autisme in Zweden over de omgang met de grote meerderheid zullen echter ook voor hun Nederlandse lotgenoten herkenbaar zijn.
De meeste mensen denken bij autisme aan mannelijke wereldvreemde nerds. Törnvall stelt dit beeld bij door vrouwen met autisme in het voetlicht te zetten en duidelijk te maken dat zij verschillen van mannelijke autisten. Zelf vond ik vooral de historische voorbeelden interessant om te lezen in dit boek dat ruimte biedt aan een zich emanciperende groep.
Clara Törnvall, Autisme. Vrouwen op het spectrum, vertaling: Jasper Popma, Uitgeverij Volt, 240 pagina’s (€ 24,50)
