De definitie van persvrijheid, zoals die te vinden is op Wikipedia, is zo helder dat ik nauwelijks geneigd ben daar vragen bij te stellen. Hij luidt als volgt: ‘Persvrijheid is de vrijheid van drukpers, het grondrecht om gevoelens en gedachten openbaar of kenbaar te maken. Een democratische samenleving kan alleen goed functioneren als de persvrijheid – als een van de voornaamste voorwaarden – goed geregeld is.’
Ik ken de verhalen over steden waar het werk van schrijvers uit onvrije landen toch gedrukt kon worden. Denk maar aan Amsterdam, Leipzig of Antwerpen. Zo heb ik een exemplaar van Spinoza’s Etika, gedrukt in Amsterdam. De titelpagina is van een ander boek, zodat het makkelijker over grenzen gesmokkeld kon worden. In onze tijd is er altijd wel ergens discussie over persvrijheid, en als uitgever heb ik het verschillende keren meegemaakt dat de grenzen van deze cruciale vrijheid in zicht kwamen, of dat politiek gemotiveerden het recht probeerden aan te vechten. En toch heb ik nooit het gevoel gehad dat ik mijn veiligheid op het spel zette door een bepaalde tekst te publiceren. Misschien is dat de reden dat ik zo geraakt werd door een pakje dat mij een paar dagen geleden aan de deur van ons huis werd overhandigd. Of ik maar even wilde tekenen. Dagelijks gaat de bel omdat UPC, FedEx, PostNL of een andere bezorger iets komt afleveren. Als het voor een van mijn huisgenoten is, leg ik het op het kookeiland in de keuken, als het voor een van onze buren is, leg ik het bij de voordeur. Maar dit pakje kon ik niet zomaar wegleggen; het was aan alle kanten volgeplakt met kleurige zegels, zoveel dat het onmogelijk alleen porto kon zijn. Het leek er sterk op dat de afzender met dit pakje ook een boodschap wilde meegeven. Er waren vrolijke kersttafereeltjes, met zingende kinderen en een lieflijke orthodoxe kerk op de achtergrond, maar er waren ook zegels van vrouwen en mannen, met de tekst ‘Free, Unbreakable, Invincible’. Deze woorden stonden er niet alleen in het Engels, maar ook in het Oekraïens. Het pakje dat ik in mijn handen had, kwam uit Kiev (Kyiv). Ik kon het haast niet geloven. Terwijl daar de oorlog woedt, neemt iemand de moeite twee auteursexemplaren te sturen van de Oekraïense vertaling van een boek, maar niet zonder het pakje vol te plakken met zegels die een eigen verhaal vertellen. De uitgeefster is Anetta Antonenko, en de vertaalster van de biografie over Susan Sontag van Benjamin Moser is Natalia Klymchuk. Ik noem ze hier met naam en toenaam, want zij laten zien wat persvrijheid betekent, zonder zich te bekommeren om hun eigen veiligheid. De vertalingen staan inmiddels in de kast, maar de verpakking kunnen we nog niet bij het vuil zetten.
Deze column verscheen eerder in de Boekenkrant, editie mei 2023.
