Hoe win je een zeeslag als de vijand beschikt over veel meer en veel betere schepen? Die vraag staat centraal in Het monsterschip van Luc Panhuysen, dat beschrijft hoe Maarten Tromp in 1639 bij de rede van Duins de strijd aanging met de Spaanse armada. Het verhaal is ronduit adembenemend.
Door Jos Noorman
Bij het woord armada denkt iedereen waarschijnlijk aan die ene beroemde armada van 1588, die al voor haar vertrek uit Spanje tot ‘onoverwinnelijk’ werd omgedoopt. Maar armada is gewoon het Spaanse woord voor ‘bewapende vloot’. En in 1639 was zo’n vloot op weg naar Duinkerken, om Spaanse soldaten af te leveren in het noorden, waar nog altijd de Tachtigjarige Oorlog woedde. En dat was niet het enige probleem waar de Republiek mee te kampen had. De koopvaart en visserij gingen gebukt onder de terreur van de Duinkerkse kapers, die schepen plunderden en de opvarenden gijzelden voor losgeld. In het gunstigste geval dan. Veel opvarenden trof een gruwelijker lot: ze werden met de ruggen aan elkaar gebonden en in zee gesmeten. Toen Maarten Tromp in 1637 werd aangesteld als luitenant-admiraal van de admiraliteit, kreeg hij als voornaamste taak het bestrijden van deze ‘tweekoppige plaag’: het afleveren van Spaanse troepen via zee en de terreur van de piraten uit Duinkerken.
Maarten Harpertszoon Tromp was een bijzonder figuur. Als 11-jarige matroos ziet hij hoe zijn vader door piraten wordt vermoord. Hij wordt daarna ontvoerd en werkt twee jaar als slaaf voor de zeerover die verantwoordelijk is voor de dood van zijn vader. Later wordt Tromp nog een jaar gevangengenomen door piraten in Noord-Afrika en in 1629 staat hij naast Piet Hein als hij wordt vermoord door Duinkerkse kapers.
Als pas aangestelde vlootaanvoerder kreeg Tromp in 1637 te maken met verwaarloosd materiaal en een gebrek aan manschappen. Panhuysen maakt duidelijk hoe Tromp zich ook op het land als een leider weet te manifesteren en door eindeloos praten en pleiten de regenten in de Republiek ervan probeert te overtuigen de zeevloot op niveau te brengen. Uiteindelijk boekt hij enigszins resultaat, maar op zee blijven de Spanjaarden de Hollanders de baas. Maar wie niet sterk is moet slim zijn. Tromp bedenkt een tactiek om de Spanjaarden te verslaan. Hij creëert een ‘monsterschip’ van Nederlandse schepen die perfect met elkaar samenwerken. Daarmee valt hij de vier keer zo grote Spaanse armada aan bij Beachy Head, aan de Engelse kust. De vijand trekt zich vervolgens terug bij Duins, waar de strijd tot een apotheose komt.
‘Een flinke dosis zelfvertrouwen kan hem niet worden ontzegd, maar maakte Tromp het niet te bont? Hij was overtuigd van niet. Zijn besluit om aan te vallen kwam voort uit het besef dat hij geen keuze had. Hij moest aanvallen, want voor de Spanjaarden was het voldoende Duinkerken te bereiken. De wind was de armada behulpzaam en bewoog alle schepen ieder uur verder in die richting, dus hoe eerder hij aanviel, hoe verder dat was verwijderd van de plaats van bestemming, en hoe meer tijd hem was gegeven voor het rechtzetten van eventualiteiten.’
De uitkomst van de strijd is bekend: het Oranje-eskader boekt een verrassende overwinning en Tromp wordt bij thuiskomst als een held onthaald. Vlak na de overwinning van de Hollanders starten de Spanjaarden de vredesonderhandelingen die zouden leiden tot het einde van de Tachtigjarige Oorlog.
Het Monsterschip is een adembenemend verslag van de historische zeeslag bij Duins. De voorbereidingen op de strijd, het tactische steekspel en de uiteindelijke confrontatie tussen de beide zeemachten bij Duins worden op een meeslepende manier beschreven. Daarnaast vertelt Panhuysen op boeiende wijze over de intriges tussen de verschillende kapiteins en het dagelijks leven aan boord van een schip. Het boek is voorzien van fraaie illustraties en informatieve kaarten, waaronder een gedetailleerde scheepsdoorsnede van de Aemilia, het vlaggenschip van Tromp. Een schitterend boek.
Luc Panhuysen, Het monsterschip. Maarten Tromp en de armada van 1639, Uitgeverij Atlas Contact, 320 pagina’s, (€ 29,99)
