Welk beeld roept het woord ‘heks’ bij je op? Ik denk dan meestal aan vrouwen met een wrat op hun kromme neus en nagels die bijna tot de grond reiken. Of aan vrouwen die in vroegere eeuwen op de brandstapel werden gegooid wegens hun vermeende toverkrachten. Allemaal denkbeelden die zijn ontstaan vanuit volksverhalen die jou en mij zijn verteld. Schrijfster Jente Posthuma vond het tijd om dit beeld bij te stellen en schreef daarom het boek Heks! Heks! Heks!.
Door Denise Hoek
Drie sagen staan centraal in Heks! Heks! Heks!, die Posthuma vanaf een andere kant belicht. Het eerste verhaal – mijn favoriet – speelt zich af in de vijftiende eeuw en gaat over de heks van Lettele, oftewel de vrouw Letitia. Wat Letitia bijzonder maakt, is dat ze niet wil trouwen. En dat vinden de mensen uit het dorp maar raar. Wanneer Letitia Pier de Rover ontmoet in het bos, wijst ze ook hem af. Dat kan Pier niet verdragen. Hij wordt een heksenjager en heeft zijn zinnen op Letitia – op haar dood – gezet.
Toen ik dit eerste verhaal las, kwam er walging bij mij naar boven. Dat heeft Posthuma goed gedaan. De personages zijn zo scherp dat ze bijna van de pagina’s af lijken te wandelen. Eigenlijk zijn de ware heksen in de drie verhalen juist mannen. Heksen, zoals wij ze kennen: slecht en bedorven vanbinnen. ‘Edele heer, herhaalde Pier. Die titel beviel hem wel. Hij besloot dat ze haar tong nog even mocht houden.’
Wat ook mooi naar voren komt in de verhalen is hoe nepnieuws zich kan verspreiden, en hoe dat verhalen kan beïnvloeden. Doordat Pier de dorpsbewoners zo erg ophitste tegen Letitia, ontstond eigenlijk het beeld van de heksen zoals wij dat vandaag de dag kennen. Terwijl Letitia niets verkeerd deed.
Ook in de andere twee verhalen speelt Posthuma met stereotypen. Bijvoorbeeld met de misvatting over de Wilgenman – dit blijkt de Wilgenvrouw te zijn – of de sage over het machtige Witte Wief Minneke, die de mannen gewoonweg straft omdat ze haar hebben vermoord nadat ze geen zin in seks met deze mannen had.
De verhalen zijn kort en spannend. Je wordt erin meegezogen en ze zetten je echt aan het denken. Posthuma sluit het boek af met een essay, waarin ze onderzoeken over heksenjachten bespreekt en haar kijk erop geeft. Ondanks dat sommige zinnen wat verwarrend waren opgeschreven, gaf het wel een mooie kijk in haar gedachtegang. Zo snap je de beweegredenen achter het schrijven van Heks! Heks! Heks! beter.
Door vrouwen als Letitia, de Wilgenvrouw en Minneke als echte mensen te beschrijven, zet Posthuma de oude denkbeelden op krachtige wijze op hun kop. Heks! Heks! Heks! is een lichtpuntje voor iedere boekenkast.
Jente Posthuma, Heks! Heks! Heks!, Uitgeverij Pluim, 128 pagina’s (€ 21,99)
Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie april 2023.
Benieuwd geworden? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
