In Colum McCanns roman Apeirogon staat het verhaal van twee vaders te midden van het Israëlisch-Palestijnse conflict centraal. Zonder stelling te nemen belicht hij de geschiedenis, de persoonlijke verhalen van verlies en het ontstaan van een bijzondere vriendschap die het oorlogsgeweld overstijgt.
Door Katy Hurkmans
Rami Elhanan en Bassam Aramin verliezen beiden een dochter. De Israëlische Smadar, dochter van Rami, sterft door een explosie veroorzaakt door een zelfmoordterrorist. De Palestijnse Abir, dochter van Bassam, wordt gedood door een rubberen kogel afgevuurd door een soldaat. Hun vaders worden pleitbezorgers van vrede in het Midden-Oosten.
Wie de actualiteit rond het conflict heeft gevolgd, weet wellicht dat Elhanan en Aramin werkelijk bestaan. Zij zijn de stichters van de Parents Circle, een beweging die zich inzet voor een geweldloze beëindiging van het Israëlisch-Palestijnse conflict. McCann geeft in zijn boek aan dat ze hem hebben toegestaan hun woorden en hun wereld vorm te geven en te herscheppen, maar dat hij hoopt trouw te zijn gebleven aan de feitelijke werkelijkheid van hun gezamenlijke ervaringen. Hij noemt het een hybride roman die herinneringen, feiten en verbeelding met elkaar verweeft. Hierin ligt de kracht van Apeirogon. De auteur brengt het verhaal met een bedachtzaamheid die alleen voort kan komen uit immens respect voor het verlies en de ervaringen van de belangrijkste personages. Het is een onthutsende en tegelijkertijd liefdevolle vertelling die fragmenten bevat om stil van te worden.
Het titelwoord ‘apeirogon’ laat zich vertalen als een wiskundige figuur met een ontelbaar oneindig aantal zijden en leent zich perfect voor dit boek. McCann heeft aandacht voor beide zijden binnen de aanslepende Israëlisch-Palestijnse situatie. Hij behandelt ze evenwaardig, zonder oordeel te vellen en belicht zoveel mogelijk facetten ervan. Bovendien laat de oneindigheid van de apeirogon zich ook voelen in het aantal hoofdstukken. Het geheel bevat 1001 delen en is fragmentarisch opgebouwd. Dat vraagt wellicht een kleine aanpassing van de manier van lezen, maar blijkt zeker de moeite waard. De variatie in lengte is groot, gaande van delen die enkele bladzijden beslaan tot slechts één enkele zin of zelfs een zwart blok waaruit een schreeuw lijkt voort te komen. De passages die voorbijkomen tonen een glimp van een bestaan dat gebukt gaat onder oorlogsgeweld, korte beschrijvingen van het dagelijks leven en tedere herinneringen. “Toen ze Smadar op het metalen blad naar buiten schoven, zag Rami haar grootvaders horloge aan haar pols: het liep nog.” Dit tekstspel zorgt ervoor dat de auteur enerzijds treffend zijn verteltalent kan etaleren en anderzijds op rake wijze de menselijke kosten van de situatie in het Midden-Oosten kan aankaarten.
McCann gaat met empathie om met het verlies dat de personages hebben geleden en toont aan hoe twee vaders die aan ogenschijnlijk tegenovergestelde zijden van een oorlog verzeild zijn geraakt, zich samen weten te richten op vrede en er hun missie van maken om die boodschap te verspreiden. Ondanks het zware thema is het een verhaal van hoop. Binnen het schrijven van de auteur worden de verbindingslijnen tussen de verschillende zijden belicht en worden er zo in het hoofd van de lezer connecties gesmeed tussen de gezichtspunten van Elhanan en Aramin. Het boek is een caleidoscoop aan indrukken die op een haast lyrische manier met elkaar vervlochten zijn. “Smadar was geboren in het Hadassahziekenhuis. Waar Abir was overleden.” De ideeën die worden aangebracht zitten elkaar door de opzet niet in de weg, maar raken verweven. Het is een complex en opmerkelijk geheel dat laat zien dat de bereidheid tot dialoog weleens een uitweg zou kunnen bieden voor het Palestijns-Israëlisch conflict.
Met de manier waarop Apeirogon gestructureerd is, heeft McCann een gok gewaagd. Door de conventionele vertelvorm van een roman aan zijn laars te lappen, slaagt hij er echter wonderwel in om niet alleen Rami Elhanan en Bassam Aramin een duidelijke stem te geven, maar ook hun dochters Smadar en Abir. Hij gaat nederig om met de getuigenis van twee mannen die elkaar vinden in verdriet en hierdoor blijft Apeirogon bij.
Boekgegevens
Colum McCann, Apeirogon, vertaling: Frans van der Wiel, Uitgeverij De Harmonie, 514 pagina’s (€ 24,90)
Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie april 2020.
