Publieksfilosofie in de mediapraktijk
Stine Jensen, sinds 2023 bijzonder hoogleraar Publieksfilosofie, zet met Onderstroom haar lezers aan tot denken. Want dat is in haar ogen wat een publieksfilosoof moet doen: verwacht van hem of haar geen oplossingen.
Door Wytske Roodbergen
De tijd dat filosofie een academische aangelegenheid was, voorbehouden aan boekenwurmen en de hoogopgeleide elite, is long gone. Met een Maand van de Filosofie, een Dag en een Nacht van de Filosofie, een Denker des Vaderlands, een populair- wetenschappelijk tijdschrift en talloze filosofische programma’s en lezingen, is filosofie onderdeel van ons dagelijks leven geworden. Sinds 2016 is aan de Erasmus Universiteit Rotterdam de leerstoel Publieksfilosofie verbonden. Daar is Stine Jensen sinds juni 2023 bijzonder hoogleraar Publieksfilosofie. Jensen is filosofe, literatuurwetenschapster, programmamaakster en publicist. Ze publiceerde tientallen boeken op en over haar vakgebied. In haar werk maakt ze filosofie toegankelijk en praktisch, zowel voor volwassenen als voor kinderen.
De inaugurele rede die Jensen op 2 februari 2024 uitsprak, is het inleidende hoofdstuk van haar nieuwe boek Onderstroom. De titel van dit fraai vormgegeven, gebonden boek is ontleend aan een liedtekst van Stef Bos: ‘Maar de onderstroom die niemand ziet, bepaalt de richting op elk gebied’. In het boek verbeeldt Jensen de rol van de publieksfilosofie in het maatschappelijk debat aan de hand van geactualiseerde columns die ze eerder publiceerde in NRC Handelsblad. De columns zijn ingedeeld in zes thematische afdelingen – ‘Kunst en censuur’, ‘Grensoverschrijding’, ‘Gender’, ‘Seculariteit’, ‘Twijfelmoed’ en ‘Systeempijn’ – waarbij elke afdeling bestaat uit meerdere zeer leesbare, interessante en actuele opiniestukken. De speelse zwart-witillustraties van Jeska Verstegen waarmee elke afdeling opent, verhogen het leesplezier. Verstegen tekende ook voor het omslagbeeld.
Jensen definieert publieksfilosofie als volgt: ‘het toegankelijk maken van filosofische ideeën voor een breed publiek en het aanleren van een filosofische houding aan mensen buiten de academische discipline’. Hoe een filosoof dat voor elkaar krijgt? In Jensens eigen woorden, geciteerd uit haar inaugurele rede: ‘met het driespan het vergrootglas, de onderstroom en staying with the trouble, bij het probleem blijven’. Anders geformuleerd: door in te zoomen op een concrete casus en die onder de aandacht te brengen, in een (filosofische) context te plaatsen, en er vervolgens over te blijven nadenken. In Onderstroom doet Jensen precies dat. Ter illustratie enkele onderwerpen die ze aanpakt. In de afdeling ‘Systeempijn’ laat Jensen haar gedachten gaan over maatschappelijke thema’s als de gok- en de tabaksindustrie, verslavende pijnstillers, Arabische les op gymnasia, robotstofzuigers en ouders die scheiden. De afdeling ‘Twijfelmoed’ heeft een psychologisch randje: ‘Van mening veranderen hoeft niet jaren te duren’ en ‘Waarom het oké is als je niet durft’; de uitgebreide afdeling ‘Kunst en censuur’ behandelt onderwerpen als het belang van cartoons, creatieve woede, ironie, boekbeoordelingen in de krant en leesplezier – allemaal onderwerpen waarover je prima wat langer kunt nadenken en praten.
Verwacht van de publieksfilosoof geen oplossingen, waarschuwt Jensen. De publieksfilosoof draagt bij aan het maatschappelijk debat door ontwrichtend te zijn en verwarring te zaaien, opdat mensen zélf gaan nadenken. Filosofische inzichten leiden vaak tot het beter kunnen beargumenteren waarom en op grond waarvan een keuze wordt gemaakt. En dat is altijd nuttig, zowel in privésituaties als in het publieke domein.
Stine Jensen, Onderstroom: over publieksfilosofie en andere overdenkingen,
Pepper Books, 105 p. (€ 19,99)
