Nicolaas Matsier onderzoekt in Op onware grootte vol verwondering en enthousiasme maquettes, miniaturen en modellen, variërend van het planetarium van Eise Eisinga en de maquette van de tempel van Salamo, tot kerststallen en KLM-huisjes. Het vormt een rijk geheel met veel illustraties waarbij de essays afgewisseld worden met kleine signalementen en gedichten over het verkleinde.
Het museum in Enkhuizen
Het is natuurlijk geen toeval dat het Flessenscheepjesmuseum zich bevindt in Enkhuizen. De West-Friese stad was een tijdlang de belangrijkste haven aan de Zuiderzee. Enkhuizen bestond van visserij en van handel op de Oostzee (hout en graan). Na de oprichting in 1602 had de Verenigde Oost-Indische Compagnie er nog een belangrijke vestiging, maar niet voorkomen kon worden dat de haven van Amsterdam die van Enkhuizen zou gaan overvleugelen. Wat er van het havenleven resteerde, kreeg de nekslag toen de Zuiderzee na voltooiing van de Afsluitdijk in 1932 IJsselmeer werd. Dat heeft dan wel weer een heleboel zeilend en motorvarend toerisme opgeleverd. Direct achter het kopstation van Enkhuizen steken honderden masten de lucht in.
Ik beken dat ik geen weet zou hebben gehad van het bestaan van het Flessenscheepjesmuseum zonder mijn uitgever – die in Enkhuizen geboren werd. Anders zou geen haar op mijn hoofd eraan gedacht hebben om me ook al is het dan maar oppervlakkig te verdiepen in deze tak van volkskunst. Het gros van het type museumbezoekers waartoe ik behoor zal er met een zekere hooghartigheid langs lopen. Want, komaan, is zo’n scheepje-in-een-fles niet het toppunt van kitsch?
Een paleis van suikerklontjes, een molen van luciferhoutjes, een scheepje in een fles – het is niet mooi maar het is knap gedaan. Bijna onveranderlijk wordt erbij vermeld hoeveel uren of dagen of maanden er in het werkstuk zijn gaan zitten. Daaruit spreekt de trots van de maker. Denk niet dat dit tot stand gekomen is zonder grote toewijding en inspanning. Er klinkt bijna iets in door als een waarschuwing. Waag het niet hier geen waardering voor op te brengen.
Nou ja, misschien is het kitsch. Maar wat kan het me schelen: dit is dan toch de superieurste vorm van kitsch. Het begrip kitsch, hoe zelfverzekerd het ook lijkt, is in de beschouwingen erover altijd ongrijpbaar gebleven. Gillo Dorfles, Umberto Eco, Maarten van Nierop. Hoed af. Maar wat hebben al hun scherpzinnige pogingen om er de vinger op te leggen opgeleverd?
Essentieel is dat er een vonnis wordt geveld over andermans smaak. Niemand zal van zichzelf vinden dat zij of hij voor kitsch valt. Ook de vluchtheuvel van wat een poosje camp mocht heten heeft geen uitkomst gebracht, als poging om ironisch positie te kiezen tussen het klootjesvolk van de kitsch en de toch weer superieure omarming ervan in de vorm van camp. Ik houd erover op, het is een onvruchtbaar onderwerp.
Nicolaas Matsier, Op onware grootte, Uitgeverij De Harmonie, 256 pagina’s (€ 39,90)
Dit boekfragment verscheen eerder in de Boekenkrant, editie juni 2023.
Benieuwd geworden? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
