Omgang met privacy, verdeling van rijkdom, gemanipuleerde beeldvorming – dit zijn enkele hoofdthema’s uit Slaap zacht, Johnny Idaho, de nieuwe roman van Auke Hulst.
Hulst (1975) brak in 2012 door met Kinderen van het Ruige Land, een roman gebaseerd op zijn jeugd op het Groningse platteland. Hij is bijna acht als zijn vader overlijdt, waarna zijn moeder het alleen moet redden met vier jonge kinderen. Haar levenslustige houding, gecombineerd met de neiging om weg te lopen voor verantwoordelijkheden, leiden ertoe dat de kinderen veelal op zichzelf zijn aangewezen.
Het zorgt ervoor dat Hulst lange tijd een maatschappelijke outsider is, maar het stelt hem ook in staat zich op creatief gebied compleet te ontplooien. Al vroeg ontwikkelt hij een fascinatie voor boeken, dan nog vooral voor sciencefiction. Ook muziek speelt een belangrijke rol in zijn leven. Rond zijn dertigste ontdekt hij het reizen, waarover hij De eenzame snelweg en Buitenwereld, binnenzee schrijft.
Nu is er zijn zesde boek, Slaap zacht, Johnny Idaho. Het verhaal draait om de Archipel, een eilandstaat in de Stille Oceaan, gesticht door ‘s werelds grootste bedrijven om zich te onttrekken aan de gevolgen van de crisis. Een plek op het eiland is alleen voor de allerrijksten en meest getalenteerden weggelegd. Technologie viert er hoogtij, maar privacy is dood. Archipelbewoner Willem Gerson staat aan het hoofd van een miljardenbedrijf en lijdt aan een mysterieuze, dodelijke ziekte. Hij huurt de Japanse wetenschapper Hatsu Hamada in, die op het punt staat het geheim van onsterfelijkheid te ontrafelen. Daarnaast is er Johnny, een achttienjarige jongen die volgens de databases niet bestaat en die erin slaagt als verstekeling op de Archipel aan te komen. Zijn doel: wraak.
Hulst vertelt dat de wereld in het boek helemaal niet zo ver van de onze af staat als op het eerste gezicht misschien lijkt. ‘Ik zeg heel bewust niet wanneer het speelt. Ik denk dat menig lezer denkt: dit is nog best een stukje in de toekomst. Maar alle technologie die erin zit bestaat al.’ Hij legt uit dat het verhaal past binnen een traditie in de sciencefiction die alternate reality heet. ‘Het is eigenlijk een alternatief tijdspad. De bedrijven zijn in deze wereld anders omgegaan met de crisis dan in onze werkelijkheid en hebben besloten om voor zichzelf te beginnen. Je verandert een klein detail en daardoor ontstaan twee werelden die tegen elkaar aan schuren. Die frictie vertelt veel. Je gaat vooral nadenken over de wereld waarin je zelf zit.’
Toch is het niet Hulsts bedoeling om zijn mening over te dragen op lezers. ‘Ik wilde vooral geen pamflet schrijven. Maar ik denk wel dat het belangrijk is dat je dingen laat die ertoe leiden dat lezers zich vragen gaan stellen over de wereld, in plaats van dat ik antwoorden geef.’
Zowel muziek als literatuur speelt een belangrijke rol in het boek en lijkt het enige te zijn dat nog puur is in een artificiële wereld. Hulst: ‘Die liefde voor muziek en boeken is iets wat de personages allemaal uit hun jeugd meenemen. Voor bijna iedereen is dat wat identiteitsvormend is.’ Zo is Johnny gefascineerd door Melvilles Moby Dick, hoewel hij het boek volgens Hulst totaal verkeerd begrijpt. ‘Moby Dick gaat over Kapitein Ahab, die zijn been is kwijtgeraakt door een aanvaring met een witte walvis. Hij is vervolgens zijn hele leven bezig met wraak nemen op die walvis. Moby Dick laat zien dat die obsessie heel destructief is. Het stort niet alleen kapitein Ahab in het verderf, maar ook iedereen om hem heen. Johnny gelooft echter net als Ahab dat dat onrecht niet mag bestaan en dat de wereld weer in balans moet worden gebracht.’
De auteur zet naast literatuur ook veelvuldig muziek in om de personages te typeren. Willem Gerson refereert aan artiesten als Pink Floyd, Frank Zappa en The Beatles, terwijl op de platenspeler van Hatsu Hamada alle grote jazzmuzikantenten voorbijkomen. Hulst: ‘Muziek is, zeker als je bent opgegroeid in de jaren zeventig of tachtig, heel dominant in de vorming van je persoonlijkheid. Wat je luistert is wie je bent.’
Hij is dan ook benieuwd naar het effect van de toenemende invloed van sociale media op onze identiteitsontwikkeling. ‘Hoe kun je nog een identiteit ontwikkelen als je altijd op het toneel staat, omdat mensen continu naar je aan het kijken zijn via bijvoorbeeld Facebook? Volgens mij worden mensen er ook, ondanks het feit dat je met sociale media bezig bent, een beetje paranoide en alleen van, eenzaam. De drie hoofdfiguren in het boek zijn allemaal fundamenteel eenzaam.’
‘Hoe kun je nog een identiteit ontwikkelen als je altijd op het toneel staat, omdat mensen continu naar je aan het kijken zijn via social media?’
Voor NRC Handelsblad bespreekt Hulst Amerikaanse en Japanse literatuur. Met Nederlandse literatuur heeft hij weinig, schreef hij in De eenzame snelweg: ‘Wij zijn niet het product van dynamiek en de prijs ervan. Geen drama van dood en geweld en grootse figuren die groots ten onder gaan en het godverdomme voélen ook.’
Hulst: ‘Ik heb het er een keer over gehad met de Amerikaanse schrijver Richard Ford tijdens een interview. De conclusie was dat er in de Amerikaanse literatuur automatisch veel meer op het spel staat door de wijze waarop de Amerikaanse samenleving is vormgegeven. Je kunt zo ontslagen worden, je kunt heel erg aan lager wal raken. Er is de volkomen vanzelfsprekende aanwezigheid van geweren, pistolen, vuurwapens. Dat alles maakt dat het in Amerikaanse literatuur op een geloofwaardige manier veel meer knettert. Door hoe Nederland in elkaar zit is het vrij onvermijdelijk dat de Nederlandse literatuur meer navelstaarderig is.’ Hulst verwijst naar een uitspraak van de Amerikaanse scenarioschrijver charlie kaufman: ‘Failure is a badge of honour. It means you risked failure.’ Hij legt uit: ‘Ik hou ervan als mensen durven en de grenzen opzoeken van wat kan. Als je heel netjes binnen de bandbreedte van een canon schrijft, dan kun je de canon niet oprekken.’ Hoe zit dat met zijn eigen werk? ‘Als ik aan het schrijven ben, lukt het me om failure te riskeren, maar op het moment dat het af is, ben ik de hele tijd als de dood en denk ik: misschien is dit wel één grote mislukking.’
Foto: Andreas Terlaak
Boekgegevens
Auke Hulst, Slaap zacht, Johnny Idado, Uitgeverij Ambo Anthos, ISBN 978 90 414 2483 9 (€ 19,99)
Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant, editie februari 2015
