Toine Heijmans schreef een boek dat zich bijna volledig afspeelt op de hoogste bergtoppen. Hij beschrijft hoe een bergbeklimmer, Walter, niet alleen omgaat met de uitdagingen op de hemel van de wereld, maar zich vooral vragen stelt bij zijn leven, en daarbij tot een besluit moet komen. Bijna exact een jaar nadat het boek gepubliceerd werd, is Zuurstofschuld bekroond met de Nederlandse Boekhandelsprijs 2022.
Door Antal Giesbers
De Boekhandelsprijs is bedoeld is voor een boek dat meer aandacht had verdiend. Ben jij het daarmee eens?
‘Mijn boek is heel goed verkocht, met de ene na de andere druk. Maar daar gaat het niet om. Ik vind de Boekhandelsprijs gewoon de geweldigste prijs van Nederland. De allerbeste lezers van Nederland, uit 350 boekhandels, besluiten: dit boek wil ik promoten. Geweldig!’
Je roman is gebaseerd op jouw ervaring als bergbeklimmer. En je citeert ook uit boeken van andere bergbeklimmers. Waarom moest het toch een roman worden, in plaats van non-fictie?
‘Vergis je niet: ik heb geen boek over bergbeklimmen geschreven. De bergen zijn het decor, niet het onderwerp. Ik schrijf over een man die op het punt in zijn leven staat dat hij zich afvraagt: “Wat heb ik eigenlijk bereikt? En ben ik nu hier door mijn eigen keuzes, of door toeval?” Dat hij bergbeklimmer is, maakt niet uit.’
Normaliter begint een boek over bergbeklimmen in het dal, en maak je de hele klim naar boven mee, met alle drama en tragiek. Jouw roman begint op de top van de berg.
‘Dat klopt. Walter beseft dat hij met al zijn prestaties alleen staat, boven op die berg. Hij denkt bij zichzelf: “Het is weer gelukt – maar wat dan? En is dit het nou?” Die existentiële vraag stelde ik mezelf toen mijn vader enige tijd geleden overleed. Er valt dan een beschermlaag in je leven weg. En dan denk je: “Wat heb ik gedaan in mijn leven? En zijn dat keuzes, of is het me overkomen?” Maar Walter lijkt niet op mij, behalve wat die existentiële crisis betreft. Hij is verworden tot een eenzame man, afgesloten voor anderen. Dat ben ik gelukkig niet.’
Waarom citeer je zo uitgebreid uit boeken van bergbeklimmers?
‘Ik heb die boeken van jongs af aan gelezen, en ik wilde die ervaring graag delen. Voor mij is het een soort eerbetoon.’
Het is mijn indruk dat bergbeklimmers zich vaak in hun boek moeten verontschuldigen voor de soms wrede keuzes die ze moeten maken, zoals: red ik die persoon of niet?
‘Hoe hoger je komt, hoe minder menselijk je wordt. Je lichaam begint te haperen, maar ook je hoofd. Je keuzes zijn heel uitgebeend, uiteindelijk telt nog maar een ding: overleven. Maar mijn boek is geen verklaring voor de moraal van bergbeklimmers. Het gaat erom: wat halen ze daarboven? Het zijn ontdekkingsreizigers van de ziel.’
Walter geeft in het begin van een klim enorm af op Monk, die alles op YouTube vastlegt en met de vlag van zijn sponsor gefilmd wil worden. Maar eigenlijk doet Walter dat, door boeken te schrijven, ook. Is dat een beetje wat beiden drijft: als het niet geboekstaafd is, dan is het niet gebeurd?
‘Daar heb je een punt. Het leuke aan Monk is dat hij Walter goed begrijpt. Ze lijken op elkaar, en ze worden gaandeweg steeds meer elkaars gelijken. Hij weet ook wat Walter wil doen. Want die heeft twee waterflessen bij zich, een rode en een blauwe – met in de rode fles een dodelijk middel.’
Is dat een verwijzing naar de rode en blauwe pil uit de film The Matrix, die ook staan voor het accepteren van de werkelijkheid of het verder leven in een droom?
‘Meen je dat? Dat wist ik niet. Goeie. Die ga ik vanaf nu gebruiken!’
Je hebt het boek voor jezelf geschreven, zeg je. Maar wat wil je dat de lezer ervan meeneemt?
‘Ik schrijf niet omdat ik graag iets wil bereiken. Maar met een mooi boek breng je de lezer even in een andere wereld. Dat is het magische aan romans. Maar het inzicht dat eruit voorkomt, is gelukkig helemaal aan de lezer zelf.’
Je boeken gaan over de zee, de bergtoppen: de plekken waar nauwelijks mensen zijn, eenzame plekken. Waarom is dat?
‘Mijn boeken gaan over de zoektocht naar vrijheid. Maar ook dat je op die plekken nog minder vrij bent. Je begint te beseffen dat vrijheid gewoon niet bestaat: het is een grote idée fixe. Iedereen is onderhevig aan lichamelijk verval, iedereen moet gehoorzamen aan de wetten van de natuur. Walter krijgt last van longembolie en beseft: wat zijn passie en levensvervulling is, dat houdt een keer op.’
Terwijl Walter blijft klimmen, kiest zijn vriend Lenny, als diens vriendin zwanger raakt, voor een gewone baan om voor zijn gezin te zorgen. Wie van beiden maakt volgens jou de juiste keus?
‘Ik denk dat Lenny eerder inziet dat wat zij doen eindig is. En hij heeft het lef om een besluit te nemen. Ik heb bewondering voor mensen die dat soort keuzes kunnen maken. Ik worstel zelf met die vraag: ben ik wel moedig genoeg? Ik ben een enorme twijfelaar.’
Toine Heijmans, Zuurstofschuld, Uitgeverij Pluim, 336 pagina’s (€ 22,50)
Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant, editie maart 2022.
Benieuwd geworden? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
