Niels Roelen en Olof van Joolen zijn de schrijvers van het boek Sporen, een indringende bundel met persoonlijke verhalen van Nederlandse veteranen over hun missie en hun terugkeer in de burgermaatschappij.
Door Jan Louwers
Zo’n honderdduizend Nederlanders mogen zich veteraan noemen. Ze hebben gediend in de Tweede Wereldoorlog en Nederlands-Indië, of hebben zich daarna ingezet in een van de internationale missies voor vrede en veiligheid. Die relatief korte periode heeft hun leven gevormd en dikwijls ook een andere wending gegeven. Maar hoe precies? Kwamen ze met een trauma terug of bracht de uitzending juist het soort wijsheid dat alleen een oorlog je kan bijbrengen? Maakten ze na de missie radicaal andere keuzes of was deze juist de bevestiging dat ze de juiste keuzes in hun leven hadden gemaakt? Schrijver en veteraan Niels Roelen en Telegraaf-journalist Olof van Joolen spraken met veteranen van alle leeftijden, rangen, krijgsmachtsdelen, en uit alle missies sinds de Tweede Wereldoorlog. Hun verhalen zijn zonder uitzondering ontnuchterend eerlijk, heftig, en soms ontroerend. Stuk voor stuk vormen ze indrukwekkende bewijzen van de menselijke veerkracht.
‘Ik heb met een collega meerdere militaire boeken geschreven, maar dat waren vooral boeken op basis van research over een bepaald thema,’ begint Van Joolen. ‘Nu wilde ik iets doen met het feit dat ik al die jaar diverse mensen heb leren kennen die met mij hele mooie, persoonlijke verhalen deelden, en waarvan ik dacht: die zouden bewaard moeten worden. Want de uitzending zelf is een vrij technisch ding: waar ga je heen, wat doe je daar, et cetera. Maar er gaat zoveel persoonlijks achter schuil.’
‘Voor mijzelf geldt dat mijn missies in Afghanistan en Cyprus wel al ver achter me liggen, maar dat ik er door de boeken en artikelen die ik schrijf nog regelmatig mee word geconfronteerd. Dus ik vroeg me af: hoe zit dat bij andere mensen?’ zegt Roelen. ‘Tijdens een gezamenlijke fietstocht door een waterwingebied rondom Haarlem gingen we daar dieper op in. We besloten een boek te maken over de invloed die een uitzending heeft (gehad) op jouw leven. Want zo’n boek is er nog niet.’
Hoe maakte je de selectie welke veteranen je wilde spreken?
‘We wilden een dwarsdoorsnede,’ zegt Van Joolen. ‘Ten eerste wilden we mensen met verschillende rangen en taken, want een generaal beleeft een missie nu eenmaal anders dan een jonge soldaat. Het tweede criterium was dat we het hele tijdvak vanaf de Tweede Wereldoorlog wilden meenemen, dus niet alleen de recente missies zoals Uruzgan, maar ook Nederlands-Indië en Korea. Om mensen over die oudere conflicten te spreken is natuurlijk lastiger, omdat er daarvan nog maar weinig in leven zijn. Daarom zijn we in een of twee gevallen teruggevallen op bestaande interviews met veteranen die inmiddels al overleden zijn.’
‘Verder laten we natuurlijk zowel mannen als vrouwen aan het woord, maar vooral ook: niet alleen mensen die het geestelijk heel zwaar hebben of hadden, maar juist ook de mensen die er wijzer en rijker van geworden zijn,’ aldus Roelen. ‘Want we wilden voorbij het cliché van de mopperende veteraan met veel geestelijke problemen die zich sociaal niet aangepast heeft. Van de pakweg honderdduizend veteranen heeft tien procent problemen, waarvan een derde heftig. Dus je kunt ook zeggen: bij 90.000 veteranen gaat het wél goed. Veel mensen halen juist kracht uit hun missie: het heeft hun leven richting gegeven.’
‘Iedereen is door zijn uitzending veranderd. En dat is niet per se negatief’
Hoe kwam je aan die mensen?
Van Joolen: ‘We kennen er veel, maar het is ook een stapstenentechniek: je praat met iemand en die verwijst je weer door naar iemand. Natuurlijk hadden we ook mensen op ons lijstje staan die we niet kenden, zoals Hans van Griensven, de oud-Inspecteur Generaal der Krijgsmacht. Maar ook de commandant van de slag om Chora: die kreeg destijds behoorlijk de wind van voren in de media, maar hij wist toch zijn verhaal te doen, met al die emoties – en de achtergronden die de gemiddelde Nederlander niet kent. Fascinerend. En Onno Eichelsheim, de Commandant der Strijdkrachten: die liet zich ook op een manier zien zoals wij dat in het publieke domein niet kennen.’
Roelen: ‘Dat is heel bijzonder, want er komen twee mannen je het hemd van het lijf vragen over je uitzending, en die vooral alles willen weten over wat dat met je gedaan heeft. Dus het gaat over privézaken. Toch hebben ze allemaal, zonder uitzondering, openheid gegeven en een stukje van zichzelf laten zien.’
Het boek begint met een stuk over Tiene Molendijk, een autoriteit op het gebied van PTSS. Waarom?
‘PTSS en moral injury zijn dingen die militairen meemaken,’ aldus Van Joolen. ‘Door het voor in het boek te plaatsen geef je de lezer de context waarop hij kan terugvallen als mensen vertellen wat ze meegemaakt hebben en hoe ze daarop reageerden. Soms heb je zo’n kader nodig.’
‘Je hoort duidelijk: iedereen is door zo’n uitzending veranderd. En dat is niet per se negatief,’ vult Roelen aan. ‘Zelfs bij mensen met PTSS of moral injury zie je de mentaliteit van militairen terug, van vallen maar ook weer opstaan en doorlopen. De meesten pakken hun leven weer op en geven daar invulling aan. Want het leven bestaat ook uit tegenslagen en verdriet. Het gaat erom hoe je daarmee omgaat en verdergaat.’
Podcast
Dit interview is gebaseerd op aflevering van de Militaire Courant podcast met beide auteurs, waarin nog veel meer ter sprake komt. De podcast is te beluisteren via de website en via de podcastkanalen, waaronder Spotify.
Olof van Joolen en Niels Roelen, Sporen. Veteranen na hun missie, Uitgeverij Volt, 272 pagina's (€ 22,50)
Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant, editie juli 2023.
Benieuwd geworden? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
