Sportliefhebbers zijn er genoeg, toch moest je in de boekwinkel jarenlang met een vergrootglas op zoek naar een sportboek. Met bestsellers als Gijp en Kieft is de sportboekenmarkt definitief opengebroken. Hoog tijd om dit genre, in al zijn verschijningsvormen, onder de loep te nemen.
Al jaren timmeren uitgeverijen als Thomas Rap en het voetbaltijdschrift Hard Gras aan de weg om het sportboek in Nederland op de kaart te zetten. Desondanks bleef de sportboekenmarkt lang een niche; alleen de ware sportgek wist de weg naar de boekwinkel te vinden. Sportliefhebbers lezen niet, zo werd gedacht. En van de mensen die wel lezen, houdt het merendeel niet van sport.
Het succes van Gijp, de biografie van oud-voetballer René van der Gijp, verwijst in ieder geval dit eerste argument definitief naar het rijk der fabelen. In 2012 alleen al werden er 265 duizend exemplaren van de biografie verkocht; aantallen waarvan de meest Nederlandse auteurs alleen maar kunnen dromen. Gijp zorgde ervoor dat mensen die jarenlang waren gekwalificeerd als niet-lezer de weg naar de boekwinkel vonden.
Na dit enorme succes is de markt de afgelopen jaren overspoeld met biografieën van oud-sporters. Een zegen of een vloek? Het is vooral jammer dat de andere verschijningsvormen van het sportboek erdoor worden overschaduwd. De biografie is namelijk maar één van de manieren waarop sport zijn weg naar de boekwinkel vind. Zo is sport ook een geliefd onderwerp van journalisten; zij reconstrueren bijvoorbeeld een bepaalde sportgeschiedenis of volgen een sporter of ploeg gedurende een bepaalde periode. Voor het recent verschenen De ronde van Boogerd volgde Filemon Wesselink oud-wielrenner Michael Boogerd in zijn nieuwe wielerleven als ploegleider. En de Duitse onderzoeksjournalist Thomas Kistner ontving voor zijn jarenlange onderzoek over de criminele activiteiten bij de FIFA verschillende journalistieke prijzen. Het resultaat van zijn inspanningen is te lezen in FIFA Maffia, waarin de corruptie binnen de voetbalbond wordt blootgelegd.
Toch is er één gedaante van het sportboek dat in Nederland maar sporadisch voet aan de grond krijgt: sportliteratuur. De renner van Tim Krabbé uit 1978 is voor de Nederlandse sportliteratuur een ijkpunt. Het taboe dat er tot dan toe nog rustte op een ‘dom’ onderwerp als sport, werd door het succes van deze titel definitief opgeheven. Een aantal jaar geleden blikte Krabbé in het programma Benali Boekt terug op de totstandkoming van het boek. De autobiografische roman is volgens de auteur uitgegroeid tot een klassieker juist omdat het verhaal alleen maar over wielrennen gaat. Krabbé wilde de wielerwedstrijd niet gebruiken als metafoor om iets te zeggen over de menselijke conditie of het leven, iets waar andere auteurs vaak wel voor kiezen. In Ventoux (2013) van Bert Wagendorp wordt de fiets bijvoorbeeld juist gebruikt als verbindende factor tussen een groep vrienden. De aandacht verschuift naar het universele thema van de mannenvriendschap, waarvoor de fiets en de beklimming van de Mont Ventoux symbool komen te staan.
Voor auteurs die zich aan het schrijven van sportliteratuur wagen is het vooral een uitdaging om een goede balans te vinden in het wel of niet uitleggen van terminologie, en om een sport te kiezen die universeel tot de verbeelding spreekt. Het is dan ook veelzeggend dat er weinig Amerikaanse of Britse sportromans naar het Nederlands worden vertaald; de keuze voor een bepaalde sport zegt namelijk ook iets over de sportcultuur van een land. Toen ik Chad Harbachs roman De kunst van het veldspel (2013), waarin honkbal centraal staat, aan iemand aanraadde, opperde die persoon na afloop genoten te hebben van het boek, maar de vele honkbalpassages te hebben overgeslagen. Een bezwaar waar de Amerikaanse lezer, met een grotere basiskennis van honkbal, zich wellicht niets bij voor kan stellen.
De diversiteit aan sportboeken laat zien dat sport bestaat bij de gratie van verhalen. Als journalisten en auteurs zich alleen op de fysieke prestatie van de atleet zouden richten zou de berichtgeving over sport kleurloos zijn. Of je nu het levensverhaal van René van der Gijp nodig hebt om kleur aan te brengen of niet; de meerwaarde van het sportboek is dat het de verhalen achter de sport laat zien.
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie februari 2016
