Voor zijn nieuwe roman De geschiedenis van mijn onvoorstelbare ouderdom liet Lucas Zandberg zich inspireren door een verhaal dat in Frankrijk de gemoederen al jaren bezighoudt. Jeanne Calment (1875-1997), de oudste mens ooit, zou een fraudeur zijn geweest. Er zou sprake zijn geweest van een grandioze identiteitswisseling.
Door Marjon Nooij
Voor Zandberg begon het met een artikel in de krant dat hij een aantal jaren geleden toevallig las. ‘Twee onderzoekers twijfelden aan Calments leeftijdsrecord,’ zegt hij. ‘Het zou niet om Jeanne zijn gegaan, maar om haar dochter Yvonne die de identiteit van haar overleden moeder zou hebben aangenomen. En dat zou betekenen dat er in 1997 geen sprake was van een 122-jarige vrouw maar van een 99-jarige vrouw die zich decennialang heeft voorgedaan als haar eigen moeder. Een fascinerend gegeven.’
De theorie van de beide onderzoekers sprak bij Zandberg zo tot de verbeelding dat het hem inspireerde tot zijn zevende roman. In Zandbergs interpretatie gaat het om Renée. Zij leidt samen met haar man Célestin en hun zoontje Etienne een teruggetrokken leven op het Franse platteland. Rijk zijn ze niet, maar dankzij de vrijgevigheid van Renées moeder Hélène hebben ze geen financiële zorgen. Dat verandert wanneer Hélène tijdens een logeerpartij in hun afgelegen hoeve totaal onverwacht overlijdt. Célestin komt dan op het idee van de identiteitswisseling. Renée zal worden doodverklaard en voortaan doorgaan voor Hélène. De reden? Het oplichten van de belastingen. ‘Het leek me beter dat het niet Renées idee zou zijn,’ legt Zandberg uit. ‘Dat zou haar nodeloos onsympathiek hebben gemaakt. Het is zíjn idee en zij gaat daar in een opwelling in mee. Ze overziet de gevolgen niet en denkt sowieso dat haar man meer verstand heeft van zulke zaken.’
Het veroordeelt Renée tot een schaduwbestaan. ‘Renée is in feite een goudeerlijke vrouw. Liegen kan ze niet, zo denkt ze zelf. Maar vervolgens leeft ze voorgoed een leugen. En die leugen is dankzij haar man zo goed vastgelegd dat er geen weg terug is. Ze zal de rest van haar leven moeten doen alsof ze haar eigen moeder is.’
De beslissing leidt tot allerlei gevolgen met een hoog tragikomisch gehalte. Zo realiseert Renée zich niet dat haar man voortaan moet doorgaan voor haar schoonzoon en dat haar zoontje voortaan officieel haar kleinzoon is. Ook doet ze verwoede pogingen oude vriendinnen van haar moeder, wier bestaan ze niet vermoedt, buiten de deur te houden. De tragiek komt vooral naar voren wanneer dierbaren overlijden en zij dan nog steeds moet doen alsof ze iemand anders is. Komisch wordt het als Renée zelf behoorlijk op leeftijd raakt en iedereen denkt dat ze 23 jaar ouder is dan ze werkelijk is. Daardoor breekt ze zogenaamd algauw het ene na het andere leeftijdsrecord en komt ze volop in de schijnwerpers te staan.
‘Decennialang houdt zij zich schuil, bang als ze is dat ze zal worden ontmaskerd als een fraudeur. Maar dan trekt ze zoveel aandacht dat dit niet langer lukt. En zo ontdekt ze allerlei nieuwe talenten. Tot haar eigen verbazing blijkt ze een volleerd actrice. Iedereen gelooft wat ze zegt.’
Eerder schreef Zandberg meerdere historische romans, zoals Keizerlijk geel over de Chinese keizerin-regentes Cixi en De vergeten prins over de halfbroer van koningin Wilhelmina. De geschiedenis van mijn onvoorstelbare ouderdom vergde een andere aanpak. ‘Mijn hart ligt bij historische fictie. Nu had ik echter meer vrijheid bij het schrijven. Ik werd niet belemmerd door de dwangbuis van het verleden. Bij het schrijven werkte dat in bepaalde opzichten bevrijdend. Ik kon mezelf meer laten gaan. Dat heb ik als bijzonder prettig ervaren.’
Het valt op dat veel van zijn romans een vrouwelijk hoofdpersonage hebben. ‘Daarmee doe ik mezelf mogelijk geen plezier,’ glimlacht Zandberg. ‘Ik hoorde eens dat door mannen geschreven romans met een vrouwelijk hoofdpersonage automatisch als laag-literair worden gezien. Een man die over een man schrijft geldt eerder als hoog-literair. Een kwestie van hokjesdenken. Ik probeer daar niet te veel bij stil te staan. Anders belemmert het me in mijn schrijverschap.’
Hij geeft aan dat vrouwen vaak interessanter zijn dan mannen als hoofdpersonages. ‘Met name bij historische verhalen is het voor een man meer vanzelfsprekend dat hij iets bereikt, bijvoorbeeld door een erfenis of troonsopvolging. Een vrouw moet daar harder voor vechten, juist omdat ze niet automatisch erft. Ook Renée moet zich bevrijden. Zij denkt eerst dat haar man overal verstand heeft, door de tijd waarin zij leeft en het milieu waarin ze is geboren. Maar later bevrijdt ze zich van die gedachte. Ze realiseert zich dat hij officieel haar schoonzoon is en dat ze niet naar hem hoeft te luisteren. Dat werkt bevrijdend.’
Zandberg geeft toe dat hij niet weet of Calment werkelijk een fraudeur is. ‘Het blijft bij een theorie die bij mij zo tot de verbeelding sprak dat ik mijn roman erop inspireerde. Ik heb niet voor niets andere namen en personages opgevoerd. Of de echte Calment werkelijk 122 is geweten, moeten we aannemen tot het tegendeel wordt bewezen. Wel lijkt de kans me statistisch gezien groter dat een 99-jarige vrouw doet alsof ze ouder is dan dat er werkelijk 122-jarige mensen rondlopen.’
Lucas Zandberg, De geschiedenis van mijn onvoorstelbare ouderdom, Uitgeverij de Arbeiderspers, 240 pagina’s (€ 20,99)
