James Bridle schreef in 2019 een boek over de bedreigingen van de technologie voor ons leven en de wereld. Manieren van zijn draait het om en toont ons dat de wereld om ons heen, van dieren en planten tot stenen en het ecosysteem, zoveel diverser én slimmer is dan alle technologie bij elkaar. Een hoopvol boek dat je leert om de wereld met een andere blik te bekijken.
Door Antal Giesbers
Op het internet lees ik dat je schrijver, filosoof, wetenschapper en kunstenaar ineen bent. Vanuit welke blik heb je Manieren van zijn geschreven?
‘Die titels worden me door anderen gegeven, ik zie mijzelf niet zo. Ik ben iemand met interesse in de wereld, ik kijk naar dingen, ik onderzoek ze en probeer dan te communiceren waarom ik ze interessant vind – in boeken, kunstwerken, lezingen en radioprogramma’s. In dit geval is dat in een boek, waarin ik je veel dingen laat zien waarmee ik hoop dat je anders naar de wereld kijkt en erover nadenkt.’
Je beweegt je ook op veel vlakken van de wetenschap: technologie, biologie, geografie, gedragswetenschap, taal… Hoe vonden de wetenschappers in die vakgebieden dat eigenlijk?
‘Ik heb in mijn vorige boek enkele grote fouten gemaakt, daar kreeg ik van experts feedback op. Maar dat was nooit agressief: zij zijn juist blij als iemand aandacht besteedt aan hun werk. Er is fantastisch materiaal in de wetenschap dat de moeite waard is om in beeld te brengen. Ik heb nog geen wetenschapper ontmoet die dat een slecht idee vindt.’
Waar of waardoor ontkiemde het eerste zaadje voor dit boek?
‘Vijf jaar geleden schreef ik New Dark Age, over de invloed van technologie op onze leefwereld. Het resultaat was een nogal deprimerend boek, dat weinig goeds te zeggen had over de stand van zaken in de wereld. Ik peinsde erover hoe daarop te reageren. Daarnaast begon ik me meer te verdiepen in de impact van onze maatschappij op het milieu. Mijn insteek was onder meer kunstmatige intelligentie, mijn link met de technologie. En hoe meer ik over de wereld om mij heen leerde, hoe meer ik besefte dat dat eigenlijk maar een beperkte, kleine vorm van intelligentie is als je het vergelijkt met de intelligentie in de natuur. Daarom wilde ik proberen te begrijpen wat het betekent om de wereld juist niet vanuit de mens zelf te bezien.
Een van de centrale kwesties van het boek is hoe we de verbinding met de planeet en alle levende wezens maken, zonder dat we er die menselijke insteek overheen leggen. We kunnen ons nooit helemaal voorstellen hoe het is om een ander levend wezen te zijn. Dat moeten we vertalen in iets wat we wél begrijpen. Alleen hadden we de neiging om de mens als het centrale, meest belangrijke wezen op de planeet te zien. We moeten erkennen dat andere wezens hun eigen wezen zijn. Dan besef je dat we als mensen onderdeel zijn van iets veel groters wat grotendeels onbekend voor ons zal blijven.’
Je boek is opgebouwd uit negen hoofdstukken, met in elk hoofdstuk steeds de focus op een bepaald vakgebied. Vaak eindigt een boek als dit met een hoofdstuk dat alle inzichten samenvat en de lezer aanspoort tot actie, maar dat doe jij niet.
‘Manieren van zijn vertelt je over hoe je anders naar de wereld kunt kijken. Niet over wat je daar dan mee moet doen. Want ik heb echt niet alle antwoorden. Mijn werk is vooral een aansporing om over de wereld na te denken. Wat ik vooral belangrijk vind, is dat je uit het boek meeneemt dat alles om ons heen leeft, van dieren en planten tot de stenen en het hele ecosysteem. De wereld is verrassend bezield: als we dat beseffen, dan kunnen we daar aandacht aan besteden en onze maatschappij daarop afstemmen. Mijn boek is niet alleen een argument voor hoe mooi de wereld is, maar ook voor hoe het kan zijn als we onze beslissingen maken op basis van deze realisering.
‘Ik zie wel een groeiend bewustzijn dat de wereld meer is dan een domme machine die wij naar eigen inzicht mogen gebruiken. Maar de systemen die we hebben om dat te realiseren werken niet: de wetenschap heeft het twintig tot dertig jaar lang geprobeerd, en de activisten ook. Maar het heeft weinig teweeggebracht. Er moeten anderen vormen van actie komen die dat wel kunnen.’
Hoe zou je mensen tot actie aan kunnen zetten?
‘Weet je, van het schrijven van New Dark Age werd ik erg depressief. Ik voelde wat we nu “klimaattrauma” of “klimaat anxiety” noemen: dat gevoel van machteloosheid en angst, de realisatie dat er iets fundamenteel fout zit, niet wetend hoe we dat moeten oplossen. Maar in het verleden leerde ik mensen om heel eenvoudige computertaken uit te voeren. Daarmee waren ze nog geen programmeur, maar ze kregen wel grip op een complex systeem. Dat is de basis voor mensen om tot actie te komen. Daarom zeg ik mensen niet wat ze moeten doen, maar geef ik ze manieren om grip op de wereld te krijgen en over de wereld na te denken, waardoor actie wél mogelijk wordt.’
James Bridle, Manieren van zijn. Voorbij de menselijke intelligentie, vertaling: Robert Neugarten, Uitgeverij Volt, 424 pagina’s (€ 29,99) v
Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant, editie april 2023.
Benieuwd geworden? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
