Niet goed kunnen slapen. Vaak geruststelling nodig hebben. Opzien tegen elke afspraak buiten de deur. Het zijn angsten waar schrijver Daan Heerma van Voss mee te maken heeft. Toen zijn vriendin hem daarom tijdelijk verliet, begon hij een persoonlijke reis naar de bron van angst. Zijn nieuwe boek De bange mens is het resultaat.
Door Hugo Jager
‘Kom ik zo hulpbehoeftig over?’ vraagt Daan Heerma van Voss. In zijn boek vermeldt hij haast terloops te willen stoppen met het slikken van medicijnen. Ik ben benieuwd hoe het met hem gaat. ‘Het is inmiddels alweer een jaar geleden dat ik de laatste punt zette in het manuscript. Het gaat erg goed. Ik strijd tegen het idee dat je angst echt kunt verslaan. Alsof je het kunt oplossen. Dat zal ik ook nooit kunnen, het is een deel van mij. Dus dat moet ik niet verwachten.’ Heerma van Voss deed tijdens het schrijven een belangrijke ontdekking. ‘Angstige mensen zijn niet een klein groepje in de marge. Angst is een eigenschap die we allemaal bezitten.’ Die constatering kan een geruststelling zijn. ‘Dat is absoluut waar,’ zegt de schrijver. ‘Want zo verdwijnt de eenzaamheid voor een deel. En dan bedoel ik niet alleen dat het geworteld is in de Nederlandse samenleving. Het zit ook in mijn familie, bijvoorbeeld bij mijn moeder, grootmoeder en overgrootvader.’ Bovendien heeft angst een functie. ‘Zonder angst zou de menselijke soort ophouden te bestaan. Angst is wat ons als baby’s levend houdt. Het systeem dat sommige dingen ons alarmeren hebben we altijd nodig gehad. Als niemand meer angst zou kennen, dan zou je hele intense jaren hebben. En dan zouden we uitsterven als soort.’
De roep om zekerheid
Om angst beter te doorgronden gaat Heerma van Voss te rade bij belangrijke filosofen. Bij de Duitser Heidegger en de Deen Kierkegaard bijvoorbeeld. ‘Zij schrijven zo over angst dat je voelt dat ze weten wat het is. Je merkt dat ze het zelf ook hebben meegemaakt. Heidegger schrijft dat angst overal en nergens is. Je weet niet waar angst vandaan komt. Je kunt net zo goed op je kont wijzen als op je borst, net zo goed op je hand als op je schouder. Het komt overal tegelijkertijd. En Kierkegaard heeft heel mooi geschreven over onzekerheid. Niet weten wat de toekomst brengt. Niet weten wat je wel en niet kunt. Onzekerheid is eigenlijk ook een vorm van angst die aan je knaagt.’
De roep naar stabiliteit is er altijd, benadrukt de schrijver. ‘Zekerheid is extreem belangrijk. Daarom zie je ook dat we in onzekere tijden heel veel last hebben van angst.’ Hij illustreert dit door te verwijzen naar verschillende vormen. ‘Je hebt de zekerheid in een gemeenschap. Dat je in een groep leeft. Je hebt de zekerheid van economische omstandigheden. Dat je ergens woont en genoeg geld verdient. Je hebt psychologische zekerheid. Dat je niet te veel twijfelt aan je zelfbeeld. Maar dit alles ligt onder vuur de laatste dertig jaar, onder andere door het opgekomen individualisme. Dus het is helemaal niet gek dat er zoveel mensen worstelen met angstklachten.’
Geen rookgordijnen
Wat is eigenlijk het beste advies voor mensen die angsten hebben? ‘Hou het niet bij jezelf. Geef toe dat het een angst is. Je ziet dat veel mensen ervoor wegrennen en het niet durven toegeven. Of dat ze het gaan verdringen. En dat werkt averechts. Als je aan jezelf kunt toegeven: ik ben bang of angstig. Dan verliest de angst een groot deel van zijn macht.’ De schrijver zelf trad met dit boek ook in de openbaarheid. ‘Ik ging de confrontatie aan met iets wat zich heel lang in de schaduw bevond. Wat ik nooit heb durven aankijken. Dat heeft ook iets met mij gedaan. Maar het schrijven van een boek moet geen therapie worden. Het is leuk als het me helpt, maar het is niet het doel. Het doel is dat de lezer er iets aan heeft.’ En dat het een persoonlijk verslag en geen roman werd, is geen toeval. ‘Ik wilde een zo direct mogelijke vorm. Geen zijwegen, geen maskers, geen rookgordijnen. Gewoon het eerlijke verhaal over angst.’ Wie denkt dat Heerma van Voss voorlopig dus geen fictie zal schrijven heeft het mis. ‘Vanochtend toen ik wakker werd kwamen er wat ideetjes op. Een scène tussen twee geliefden in een snackbar die ruzie krijgen over het concert van Leonard Cohen dat ze net hebben bezocht. Dat er beelden opkomen, is een teken dat ik er langzaam weer klaar voor ben. Het is alsof ik door een tuin wandel en zie dat de aarde weer rijp is.’
Boekgegevens
Daan Heerma van Voss, De bange mens. Mijn zoektocht naar de bron van onze angsten, Uitgeverij Atlas Contact, 335 pagina’s (€ 22,99)
Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie mei 2021.
Benieuwd geworden? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
