Het is een opmerkelijk begin van het essay voor de Maand van de Geschiedenis. In het brievenboek Niet schrikken mama schrijft Alma Mathijsen in een gedicht aan haar moeder Marita Mathijsen dat ze eigenlijk een jongen had willen zijn.
Het gedicht gaat over een man die allesbehalve geëmancipeerd is en vrouwen als ‘mislukte mannen’ beschouwt. ‘Het is een gedachte-experiment,’ zegt de schijfster. ‘Ik zou absoluut niet die branieachtige jongen willen zijn die ik in het gedicht beschrijf,want dat is juist de man die ik vrees en veracht. Hij heeft een gigantische ruimte, waarin hij veel kan doen zonder dat hij daarvan de consequenties hoeft te dragen.’
Marita geeft toe dat ze even uit het lood geslagen was toen ze het gedicht las. ‘Het was een hamerslag, maar ik begreep natuurlijk wel dat zij door een hyperbool te gebruiken een machojongen wilde neerzetten.’ In het essay nemen moeder en dochter onder andere de kwetsbaarheid van de vrouw onder de loep, naar het thema ‘Zij/Hij’ van de Maand van de Geschiedenis. ‘Door een dialoog te voeren tussen twee generaties, wilden we duidelijk maken dat er op verschillende manieren naar de verhouding tussen geslachten gekeken wordt’, verklaart Marita. ‘Ik wilde oog houden voor de grote veranderingen die er geweest zijn. Het komt erop aan respect te hebben voor het verleden.’
Als (emeritus) hoogleraar Nederlandse letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam beziet Marita vrouwenemancipatie anders dan Alma. ‘Ik maak een verticale beweging naar het verleden toe. Als ik aan de positie van vrouwen van nu denk, dan verbind ik dat met het verleden. Alma kijkt meer in de breedte en constateert dat er nog zoveel verkeerd is.’ Als er iets uit het essay blijkt, dan is het wel dat er in het verleden heel wat schortte aan de rechten van de vrouw. Zo had zij in de negentiende eeuw niet naar het gymnasium gemogen, had zij geen stemrecht, moest zij haar bezit overdragen aan haar man na een huwelijk en was het voor een getrouwde vrouw vrijwel onmogelijk om een beroep uit te oefenen.
Hoewel de rechten van de vrouw vergeleken met de negentiende eeuw flink zijn verbeterd, is het volgens Alma geen vreemde gedachte dat vrouwen nu aan zet zijn. ‘Je kunt iets corrigeren door bijvoorbeeld een vrouwenquota in het bedrijfsleven in te voeren. Er wordt te makkelijk verondersteld dat vrouwen de vereiste capaciteiten niet hebben, en dat is regelrechte discriminatie. Dat moet doorbroken worden en dat kan best met regels.’ Marita is het daarmee eens. Verandering kan alleen maar met ferme standpunten. ‘We moeten dankbaar zijn dat er mensen als Aletta Jacobs zijn geweest die de barricades op gingen om verandering te bewerkstelligen. Ze werden heus niet op handen gedragen voor het feit dat ze vooropliepen.’
Het beeld dat vrouwenemancipatie al heel ver gevorderd is klopt niet. ‘Wat het ingewikkeld maakt is dat er vaak een terugval is’, zegt Marita. ‘Zo is in de Verenigde Staten abortus bij incest of verkrachting in sommige staten kort geleden opnieuw verboden. Dat noem ik een stap terug in plaats van vooruitgang.’ Alma benadrukt hoe lastig duurzame vooruitgang is. ‘Een verandering begint altijd met een paar mensen en dan volgt een steeds grotere groep. Maar je moet steeds blijven vechten, anders verlies je terrein.’
Over de toekomst is zij optimistisch. ‘Ik heb wel de indruk dat we uiteindelijk de goede kant op gaan. Dit zijn misschien de laatste uitspattingen van de mannenwereld.’ Als positief voorbeeld wijst Alma op de literatuur. ‘Ik denk dat bijna alle boeken van de jonge schrijfsters van nu een vorm van feminisme in zich hebben. Neem Hanna Bervoets of Maartje Wortel. De personages die zij in hun romans oproepen, dat zijn vrouwen die vijftig jaar geleden gewoon niet bestonden.’
Boekgegevens
Alma en Marita Mathijsen, Niet schrikken mama, Uitgave in samenwerking met de stichting CPNB, 64 pagina’s (€ 3,75)
Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie oktober 2019.
