Tijdens de eerste editie van het International Literature Festival Utrecht (ILFU) op 22 en 23 april waren uiteenlopende literaire grootheden te gast. De Boekenkrant liet de optredens van Connie Palmen, Griet Op de Beeck en Zia Haider Rahman echter aan zich voorbijgaan en bezocht de kleinere zaaltjes, waar het verhaal van de vluchteling centraal stond.
Helemaal nieuw is het ILFU natuurlijk niet. Het is een voortzetting van het literaire festival City2Cities, waarbij jaarlijks twee steden en de daaruit afkomstige literatuur centraal stonden. De afgelopen jaren maakten we op deze manier kennis met bekende en minder bekende auteurs uit bijvoorbeeld Parijs, Krakau, Dublin en Boedapest. Het stramien van twee vaste steden werkte echter ook beperkend, en liet geen ruimte voor actuele literatuur die toevallig niet uit een van de twee themasteden afkomstig was. Daarom koos de organisatie ervoor om het dit jaar over een andere boeg te gooien: een nieuwe naam en een vrijere invulling van het programma. Wat wel hetzelfde bleef is de locatie, want voor het tweede jaar op rij vindt het festival plaats in het voormalige postkantoor op de Neude.
Mooie opkomst
Onze eerste bestemming is de Postkamer, waar journaliste Annemarié van Niekerk in gesprek gaat met de Indiase auteurs Sunjeev Sahota en Meena Kandasamy. De zaal is slechts voor helft gevuld. Een mooie opkomst, vindt Van Niekerk, als je kijkt naar wie er op dat moment samen in de Grote Hal zitten: Connie Palmen en Kristien Hemmerechts.
Toch interviewt Van Niekerk hier ook niet de minste namen. De Britse Sunjeev Sahota (1981) stond een jaar geleden opeens in de spotlights toen zijn tweede roman, Het jaar van de gelukszoekers, werd genomineerd voor de Man Booker Prize, één van ’s werelds belangrijkste literaire prijzen. De vrouw die vanavond naast hem zit is minder bekend, maar geldt als een grote literaire belofte. Van de sterk geëngageerde Indiase Meena Kandasamy (1984) verscheen onlangs haar debuutroman De zigneunergodin, waarin ze zich, net als in haar twee eerdere dichtbundels, focust op maatschappelijke problemen als het gebrek aan vrouwenrechten en het nog altijd niet uitgeroeide Indiase kastenstelsel.
Groot-Brittannië vs. India
Beide auteurs zijn van Indiase afkomst, maar terwijl Kandasamy altijd in India heeft gewoond, is Sahota opgegroeid in Groot-Brittannië, nadat zijn grootouders van vaderskant zich daar in 1966 vestigden. Dit verschil is ook zichtbaar in hun romans. Zo draait Sahota’s roman Het jaar van de gelukszoekers om drie Indiase jongemannen die samen met andere illegalen in een huis in het Britse Sheffield wonen. Alle drie zijn ze op de vlucht van hun leven in India en alle drie proberen ze wanhopig een nieuw leven op te bouwen, met wisselend succes. Kandasamy’s debuut De zigneunergodin speelt zich daarentegen af in India en gaat over de waargebeurde massamoord in de staat Tamil Nadu in 1968, waar op eerste kerstdag 44 vrouwen en kinderen levend werden verbrand.
Waar blijft de tijd?
Tijdens het interview blijkt duidelijk hoe persoonlijk de twee romans zijn. Hoewel zijn familie al een halve eeuw in Groot-Brittannië woont, heeft Sahota nog altijd het gevoel dat hij een buitenstaander is. Maar, zegt hij erbij met een knipoog, dat betekent niet dat hij net als zijn hoofdpersoon een zelfmoordterrorist is. Ook Kandasamy heeft in het dagelijks leven ervaring met de ongelijkheid van het kastenstelsel waar ze zich in haar roman tegen uitspreekt. Haar vader heeft persoonlijk te maken gekregen met de invloed van kastenverschillen, iets wat Kandasamy zichtbaar emotioneert.
Het moge duidelijk zijn dat de twee romans veel stof tot nadenken én tot praten geven, maar helaas heeft Van Niekerk nogal lang de tijd genomen voor de introductie van beide schrijvers. Er blijft dus maar weinig tijd over voor een diepgaand gesprek, maar gelukkig komen beide auteurs na afloop naar de zaal waar de boekverkoop plaatsvindt om te signeren en na te praten.
Goudschaaltje
Even later begint in de Zegelzaal een programma over Syrië. De Syrische auteur Nihad Siries (Aleppo, 1950) gaat in gesprek met arabist Petra Stienen over zijn werk. Onder politieke druk verliet de auteur Syrië in 2012 en vestigde zich in Caïro om de censuur in eigen land te ontvluchten. Voorafgaand aan het interview geeft Siries een lezing in het Arabisch, waarin hij beschrijft hoe de revolutie en de dictatuur die eraan vooraf ging hem als schrijver hebben beïnvloed. De auteur vertelt hoe het regime altijd over zijn schouder meekeek, waardoor hij al zijn woorden op een goudschaaltje moest wegen. Hoe ver zoiets gaat, blijkt als hij vertelt over een genre dat op het eerste gezicht onschuldig lijkt: de thriller. Een moordverhaal mag dan duidelijk verzonnen zijn, maar het is wel een politieman die de moord moet oplossen, en een politieman is in dienst van de overheid. De zuipende, vloekende detective zoals we die in westerse boeken vaak zien zou in Syrië dus absoluut uit den boze zijn.
Wereldverhalen
Het betoog van Siries is erg indrukwekkend, waarschijnlijk des te meer omdat hij in zijn moedertaal spreekt. Het Engels beheerst hij minder goed, blijkt wanneer Stienen hem even later interviewt. Dat geeft niets; zijn lezing blijft nog lang hangen, en daar gaat het om. Bovendien komt Stienen wél goed uit haar woorden. Ze spoort ons op enthousiasmerende wijze aan om Siries’ boek Een dag van stilte en lawaai te kopen in de boekhandel in de zaal ernaast. En gelijk heeft ze. Want verhalen uit de eerste hand, die je begrip en empathie voor de wereld om je heen vergroten, daar gaat het op ILFU om. Voor ons bestaat die wereld vanavond uit India en Syrië.
Foto’s: Anna van Kooij
Boekgegevens
- Meena Kandasamy, De zigeunergodin, vertaling: Gerda Baardman, Uitgeverij Atlas Contact, 288 pagina’s, ISBN 978 90 254 4708 3 (€ 21,99)
- Sunjeev Sahota, Het jaar van de gelukszoekers, vertaling: Onno Voorhoeve, Tjadine Stheeman, Uitgeverij Prometheus, 424 pagina’s, ISBN 978 90 446 3020 6 (€ 19,95)
- Nihad Siries, Een dag van stilte en lawaai, vertaling: Djûke Poppinga, Uitgeverij Van Gennep, 158 pagina’s, ISBN 978 94 616 4252 3 (€ 19,99)
