In 2019 is het precies driehonderdvijftig jaar geleden dat Rembrandt overleed. Met verschillende evenementen en tentoonstellingen wordt het leven en werk van de schilder gevierd in dit zogenaamde Rembrandtjaar. Wij trappen af met enkele recent verschenen boeken over de Hollandse meester.
Titus
Het is een vreemde gewaarwording: je kijkt naar het portret van een jongeman die bijna vierhonderd jaar geleden leefde en je hebt het gevoel hem te herkennen. Als je een beetje bekend bent met de zelfportretten van Rembrandt, zal het je wellicht ook zo vergaan bij het zien van het omslag van Titus van kunsthistoricus Jeroen Giltaij. De afgebeelde jongeman deelt duidelijk de gelaatstrekken van de beroemde schilder: dat móet wel zijn zoon zijn. Zo is er nog een handjevol schilderijen van Rembrandt waarvan in de loop van de tijd is gedacht dat ze Titus voorstellen. Maar hoe weten we dat eigenlijk?
Dat is de vraag die Giltaij zich in dit kunsthistorische boek stelt. Allereerst reconstrueert hij op methodische wijze het leven van Titus van Rijn (1641-1668). Als enige zoon van de schilder moeten zij een hechte band hebben gehad: dat blijkt in ieder geval uit de schilderijen die Rembrandt van hem maakte, betoogt Giltaij. In het boek bespreekt hij veertien (zogenoemde) portretten van Titus, van zevenjarig jongetje tot vlak voor zijn dood. Die zijn zó levendig en intiem, dat je hem haast voor je ogen ziet opgroeien.
Ook bijzonder om te zien zijn de foto’s van de handgeschreven inventaris van Magdalena van Loo, Titus’ vrouw, waarin een aantal van Rembrandts schilderijen worden genoemd. Voor de lezers die met name geïnteresseerd zijn in de kunstwerken, zijn er bij elk hoofdstuk handige samenvattingen opgenomen. Als een detective vergelijkt Giltaij de portretten met elkaar, om voor elk kunstwerk tot een conclusie te komen: is dit werkelijk Rembrandts zoon?
Het blauw van Rembrandt
Deze
thriller van Jörg Kastner speelt zich af in de zeventiende eeuw, tijdens het
leven van de beroemde kunstenaar. De hoofdpersoon is echter niet Rembrandt
zelf, maar Cornelis een bewonderaar van zijn werken en oud-leerling van de
schilder. Omdat Cornelis niet rond kan komen als kunstenaar werkt hij als
bewaker in het Rasphuis, een gevangenis in Amsterdam.
In korte
tijd vinden er in de stad een aantal brute moorden plaats in het bijzijn van
een blauw schilderij. Dit doek is in de stijl van Rembrandt geschilderd, maar
Cornelis gelooft niet dat het van de hand van de meesterschilder is. Uit
ervaring weet hij dat Rembrandt voor zijn doeken een andere kleur blauw
gebruikt. Hij besluit zich weer aan te melden als zijn leerling en op zoek te
gaan naar de maker van dit blauwe kunstwerk.
De kaart van Amsterdam, voorin het boek, helpt je om niet de draad kwijt te
raken tijdens dit snelle verhaal met vele verschillende personages. Het blauw van Rembrandt is een mengeling
van feiten en fictie en neemt je mee naar de duistere kant van de beroemde schilder
zelf. Het boek zal niet voor iedereen geschikt zijn door de vele gruwelijkheden
die in detail worden beschreven. Toch zijn het juist deze gedetailleerde
beschrijvingen die ervoor zorgen dat je mee wordt genomen naar het Amsterdam
van toen en de schimmige wereld van Rembrandt en Cornelis.
De Nachtwacht van Rembrandt van Rijn
De Mona Lisa en De Nachtwacht zijn allebei beroemde schilderijen, maar waarom is de eerste klein en is het bekende werk van Rembrandt juist heel groot? En hoe zorgde de schilder voor de bijzondere lichtinval in zijn schilderijen, want in de zeventiende eeuw was er toch nog geen elektrisch licht? Het kinderboek De Nachtwacht van Rembrandt van Rijn geeft je op een speelse manier inzicht in het leven van de schilder en zijn manier van werken. Het antwoord op deze feitjes wordt afgewisseld met veel beeld, zowel van de kunstenaar zelf als van zijn beroemde schilderijen, en met twee fictieve verhalen waarin het personage Rembrandt zelf de hoofdrol speelt. Aan de hand van deze vertellingen blijkt bijvoorbeeld dat hij vooral zijn geld verdiende met het schilderen van rijke mensen, maar dat de schilder ook regelmatig schetsen van zwervers maakte. Op deze manier blijft de schilder en zijn werk niet iets abstracts, maar begrijpen kinderen beter waarom een kunstenaar bepaalde keuzes maakt.
Het allerleukste is tot het laatst bewaard, want Rembrandts bekendste werk is ook daadwerkelijk onderdeel van dit boek. Met behulp van een 3D-bouwplaat kun je zelf De Nachtwacht maken, iets waar wij op de redactie al veel plezier aan hebben beleefd. Mocht je inmiddels de smaak te pakken hebben, dit boek over Rembrandt is onderdeel van de reeks Kunst voor kinderen, waarin ook boeken over Van Gogh, Mondriaan en Bruegel zijn verschenen. Dus wie weet sta je na De Nachtwacht binnenkort ook de geschilderde zonnebloemen van Vincent van Gogh te herschikken met behulp van het meegeleverde bouwpakket.
Rembrandt in zijn jonge jaren
In 2016, het Jheronimus Boschjaar, leverde Matthias Rozemond met De duivelskunstenaar een levendige beschrijving af van een periode uit het leven van de middeleeuwse kunstenaar. Ook van het Rembrandtjaar heeft de schrijver dankbaar gebruikgemaakt om wederom een van onze grote schilders tot leven te wekken. In Het spel van licht en donker maken we kennis met Rembrandt van Rijn in zijn jonge jaren, die er als kind van wordt beschuldigd een sneeuwbal in het oog van Jan Lievens te hebben gegooid. Dit sneeuwballengevecht is kenmerkend voor de bijzondere band die er in de rest van het verhaal ontstaat tussen de twee Leidse schilders, die op latere leeftijd samen een atelier delen en elkaar zowel inspireren al beconcurreren.
Rozemond weet vooral de gevoelens van de in beginsel onzekere Rembrandt treffend te beschrijven: ‘Er ging troost uit van de gedachte dat hij via zijn evenbeeld in contact stond met de eeuwigheid. Dus tekende hij zichzelf onstuimig, in tal van hoedanigheden, op zoek naar de ultieme dubbelganger. In het licht, uit het licht, boos, verbaasd, verdrietig en – kleine bijkomstigheid die ook tot tevredenheid stemde – met steeds iets meer haar op zijn gezicht. Hij werd een man, hij stond zijn mannetje.’ Dergelijke beschrijvingen gaan naadloos over in meer informatieve stukken over bijvoorbeeld de verdeeldheid van de Gereformeerde Kerk in de zeventiende eeuw. Dit maakt Het spel van licht een donker tot een prettig leesbare historische roman, die het je niet moeilijk maakt je voor even te wanen in Rembrandts wereld.
Boekgegevens
Jeroen Giltaij, Titus. Zoon van Rembrandt, Uitgeverij Wbooks, 136 pagina’s (€ 24,95)
Jörg Kastner, Het blauw van Rembrandt, vertaling: Peter de Rijk, Karakter Uitgevers, 380 pagina’s (€ 15,00)
Ceciel de Bie, Reinoud Leenen en Georgien Overwater, Kunst voor kinderen. De Nachtwacht van Rembrandt van Rijn, Uitgeverij Big Balloon, 32 pagina’s (€ 17,50)
Matthias Rozemond, Het spel van licht en donker, Uitgeverij Luitingh-Sijthoff, 368 pagina’s (€ 19,99)
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie 9 januari 2019.
