April is Maand van de Filosofie. Reden voor een interview met filosofe en Denker(es) des Vaderlands Marli Huijer over haar werk en haar nieuwe boek Achterblijven.
Ik spreek Marli Huijer in Café Dauphine, vlakbij bij het Amstelstation in Amsterdam. Zo kan ze daarna gauw weer door; de collegezaal van de Erasmus Universiteit Rotterdam wacht. Zij is daar hoogleraar Filosofie van Cultuur, Politiek en Religie. Daarnaast is ze lector filosofie aan de Haagse Hogeschool. Ook buiten de collegezaal laat ze van zich horen, op radio en internet en in tijdschriften en tv-programma’s als NOVA en de Wereld Draait Door.
Sinds maart 2015 is Huijer Denkeres des Vaderlands, een titel in het leven geroepen door Filosofie Magazine om de actualiteit in de media te voorzien van filosofische verheldering. Voor Huijer is deze titel tweeledig. ‘Enerzijds dient hij om de waarde in te laten zien van de filosofie, hoe fijn en helend het is om te denken, maar de titel is er ook om mensen te dwingen dingen in twijfel te trekken.’
Huijer volgde vorig jaar de toenmalige Denker des Vaderlands René Gude op, die kort daarna overleed. ‘Ik denk dat René wel content was geweest als hij me bezig had gezien. Ik was daar aanvankelijk heel erg mee bezig. Het is toch alsof je iemands levenswerk overneemt, die vervolgens plots verdwijnt. Pas na een paar maanden dacht ik: nou René, zo is het goed. Ik ga mijn eigen gang.’ Zowel Gude als zijn voorganger, Hans Achterhuis, maakten van de titel een instituut. Dit tot voordeel van hun opvolgster. ‘Het is alsof ik plaatsneem in een goed ingerichte, rijdende trein. Er gaan deuren open die anders gesloten zouden blijven. Aanvragen voor lezingen, interviews en optredens in talkshows stromen binnen.’
Huijer heeft bij haar aanstelling bewust voor de vrouwelijke titel ‘Denkeres’ gekozen. ‘Ik krijg daar nauwelijks negatieve reacties op omdat ik geen feministische mannenhater ben. Ik hou juist heel veel van mannen.’ Even flitst een glimlachje over haar gezicht. ‘Ik vind alleen dat vrouwen dezelfde kansen verdienen en gelijkwaardig met mannen in gesprek moeten kunnen gaan. Omdat je op lager niveau vooral vrouwen ziet, zoals de kleuterjuf, en op hoger niveau juist meer mannen, zoals docenten of tv-presentatoren, krijg je toch het idee: ‘vrouw laag, man hoog’. Er moet nog een flinke slag gemaakt worden.’
Als ik haar vraag naar haar volgende boek, Achterblijven – Een nieuwe filosofie voor een grenzeloze wereld, kijkt ze me uitdagend aan. ‘Die is nog niet af. Hans Achterhuis waarschuwde me dat ik als Denker des Vaderlands geen boek zou kunnen schrijven. Ik wilde me niet laten kennen, maar het wordt dus ietsje later. En dat terwijl het onderwerp zo actueel is, met de huidige vluchtelingenstroom.’ Het boek is een essay over de mensen die ervoor kiezen om achter te blijven, een onderbelichte groep voor wie migratie even ontwrichtend is als voor de vertrekkers. ‘Bijna mijn hele familie is in de jaren vijftig geëmigreerd. Het boek gaat over mij als achterblijver. Ik onderzoek het effect dat de massa-emigratie destijds op Europa had. Inmiddels is migratie minder ingrijpend omdat de wereld nu een stuk kleiner is. Als je in Nieuw-Zeeland een kind krijgt, zijn de grootouders er zo. Toen ik werd geboren stuurde mijn vader een telegram naar mijn geëmigreerde grootouders. Pas weken later kreeg hij een brief terug.’
Bij dit inkrimpen van de wereld spelen sociale media een belangrijke rol. Nu we mensen kunnen ontvrienden op Facebook om een onwelvoeglijke mening dreigt echter een nieuw gevaar. ‘De sociale media zorgen voor netwerken waarin alleen onderling gepraat wordt. Dit ondermijnt het functioneren van een publieke sfeer, waarin je bereid bent om met elkaar in discussie te gaan.’
Het belang van het laten horen van dergelijke tegengeluiden past bij Huijers principe van ‘tussendenken’. Dit begrip vormt de ruggengraat van haar teneur als Denker des Vaderlands en draait om het nadenken over de eigen rol te midden van anderen, en over de ruimte tussen mensen. Dat betekent enerzijds het bereiken van inzichten dankzij interactie, maar ook dat je moet nadenken over het organiseren van die interactie. ‘Bijvoorbeeld die inspraakavonden over de asielzoekers. Je moet mensen de vrijheid geven om te roepen wat ze willen, en daarnaar luisteren. Maar je kunt ook, door kleine begrenzingen en mogelijkheden om te ventileren aan te brengen, die vrijheid organiseren.’
Dit idee, de vrijheid tot zijn recht laten komen door hem in te perken, raakt aan de centrale vraag van de Maand van de Filosofie: ‘om hoeveel begrenzing vraagt de beschaving?’ Huijer: ‘Onze maatschappij is zo excessief. Op alle vlakken is er overvloed. Dan moet je ergens grenzen stellen zodat je daar niet in ten onder gaat.’ Hierover schreef ze in haar boek Discipline. Overleven in overvloed (2013). ‘Discipline is meer dan alleen ‘tucht’,’ legt Huijer uit. ‘Het is een middel om datgene te realiseren wat je belangrijk vindt. Je omgeving is daar essentieel bij. Ook voor het ‘organiseren van je eigen erkenning’ als je er doorheen zit, het inschakelen van je omgeving voor complimenten. Iedereen heeft dat wel eens nodig. Ongeacht geslacht.’
Komende maand zal Huijer in lezingen, panels en presentaties spreken over achterblijven, tussendenken, uitspreken en inperken, als de goed ingerichte trein van het Denkerschap vanuit Amsterdam Amstel naar alle uithoeken van het Vaderland raast.
Beeld: Bert Nienhuis
Boekgegevens
- Marli Huijer, Discipline. Overleven in overvloed, Uitgeverij Boom, ISBN 978 94 610 5969 7 (€ 19,90)
- Marli Huijer, Achterblijven – Een nieuwe filosofie voor een grenzeloze wereld, Uitgeverij Boom, ISBN 978 90 895 3868 (€ 19,90). Wordt verwacht in september 2016
Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant, editie april 2016.
