In Oorlog en kermis doet journalist Olaf Koens verslag van zijn leven als correspondent in Rusland. Het levert een even prachtig als verbazingwekkend boek op.
‘Wat is er aan de hand?’ vraagt een vrouwenstem.
‘Een ernstig ongeluk,’ zeg ik. ‘Een vrachtwagen en een personenauto. Drie doden.’
(…)
‘Ah, u bedoelt dat ongeluk met die twee zuiplappen. Ja, dat weten we al, hoor. Toch bedankt.’
‘Zou u er niet een patrouille op afsturen? Ik bedoel, die mannen liggen hier gewoon op het asfalt.’
‘Ja, maar ze zijn al dood, toch? Dan is er geen haast bij.’
Dit is slechts één van de bizarre situaties die Koens in zijn boek beschrijft. Als Nederlander krijgt hij maar moeilijk vat op de Russische volksaard, maar misschien schuilt juist daarin de aantrekkingskracht van het land. ‘Ik heb er niets van begrepen. Ik heb er de tijd van mijn leven gehad,’ schrijft Koens in zijn voorwoord.
Het grootste deel van zijn boek gaat over het conflict tussen Rusland en Oekraïne, dat is voortgekomen uit de pro-Europese antiregeringsprotesten in Oekraïne eind 2013 en de daaropvolgende Krimcrisis. Voor de demonstranten in Kiev lijken de confrontaties met de oproerpolitie soms nog op een spel: ‘Het is een beetje als rugby,’ zegt een van hen. ‘Het gaat hard tegen hard, maar we blijven netjes.’ (…) ‘Wanneer ze hun gumminknuppels of schilden kwijtraakten gaven we die gewoon terug.’
Maar een spel is het natuurlijk niet. Neem Koens’ notities uit het fronthospitaal in het Oekraïense stadje Artjomovsk. Zijn aantekeningen tonen een geroutineerde hel waar soldaten en verpleging zich door dagen vol bloed, slijk en wanhoop heen vechten. De militaire arts Pavlov staat op het slagveld tegenover mannen die hij vijf jaar daarvoor in de Tweede Tsjetsjeense Oorlog nog het leven redde en de benen van de negentienjarige Oksana zijn zwaar verwond door een raketexplosie, net nu ze drie jaar na een auto-ongeluk weer voorzichtig leerde lopen. Lijkzakken worden volgepropt met drie of vier lichamen tegelijk, dronkenlappen struinen verdoofd door de gangen van het ziekenhuis. Hier grijpt de rauwe zinloosheid van de oorlog je pas echt naar de keel.
Koens spreekt iedereen, van Rus tot Oekraïner, van legerofficier tot student tot staalwerker. Juist deze kleine, menselijke verhalen raken je het meest. Uit zijn beschrijvingen rijst het beeld op van een lelijk landschap, vol fabrieken en grauwe, vervallen gebouwen, maar ook van een trots en strijdvaardig volk. Gepassioneerd zijn ze, nostalgisch en vaderlandslievend. Dáár zijn alle inwoners het wel over eens: niet over hoe het gebied bestuurd moet worden, maar wel over het feit dat het het mooiste ter wereld is. Het is duidelijk waarom Koens hier zijn hart aan heeft verloren.
Boekgegevens
Olaf Koens, Oorlog en Kermis, Uitgeverij Prometheus – Bert Bakker, ISBN 978 90 351 4292 3 (€ 17,95)
