Het was lang stil rondom Astrid Heligonda Roemer. Zelfs zo stil, dat een hele generatie dreigde op te groeien zonder ooit van haar gehoord te hebben. Tot afgelopen december, toen bekend werd dat zij de P.C. Hooft-prijs van 2016 krijgt toegekend.
Jarenlang was er geen spoor van de in Suriname geboren Roemer te bekennen. Het verhaal ging dat ze met haar kat was vertrokken uit Den Haag. Waar naartoe? Dat wist eigenlijk niemand. Aan schrijven en publiceren deed ze sinds eind jaren negentig niet veel meer. Ze leek verdwenen van de aardbodem, maar was niet vergeten. Dat bleek toen de jury van de P.C. Hooft-prijs een spot op haar plaatste. De juryleden gaven in hun verklaring te kennen haar scherpe toon te prijzen die het publieke debat heeft aangewakkerd over gevoelige onderwerpen, zoals vrouwenrechten en de verhouding tussen Suriname en Nederland. Saillant detail: de P.C. Hooft-prijs gaat hiermee voor het eerst naar een auteur uit het Caraïbisch gebied. De naam Astrid H. Roemer doet echter bij velen niet meteen een bel rinkelen. En dat is niet zo gek, gezien haar teruggetrokken bestaan. Kortom, wie is Roemer eigenlijk?
Op 27 april 1947 zag Astrid Heligonda Roemer het levenslicht in Paramaribo. In 1970 debuteerde ze als dichter onder het pseudoniem Zamani. Haar doorbraak in Suriname kwam in 1974, toen haar roman Neem mij terug, Suriname verscheen. De roman gaat over Benny, die vanuit Suriname naar Nederland komt, maar vanwege zijn afkomst geen werk kan vinden. Racisme en discriminatie zijn de hoofdthema’s van het boek, en dat maakte diepe indruk op veel Surinamers uit de generatie van Roemer. Velen herkenden zich in het verhaal van Benny: ze worstelden met hun identiteit, mede door de dekolonisatie van het land. Roemer zei er later in het NRC Handelsblad over: ‘Als ik er straks niet meer ben, sterft die generatie uit. De volgende generatie weet niet werkelijk wat wij hebben meegemaakt, het geweld dat opdook, hoe wij ons in Nederland en Suriname hebben moet verhouden tot onze eigen mensen. Eigenlijk hebben we er te weinig over geschreven.’
In 1982 brak de auteur met Over de gekte van een vrouw door in Nederland. Deze roman vertelt het verhaal van Noenka, die strijdt tegen de onderdrukking van de zwarte vrouw. Feministische literatuur was in opkomst in de jaren tachtig en Over de gekte van een vrouw paste feilloos in deze trend. Kritiek kreeg Roemer ook veelvuldig aan haar adres. ‘Pas na flink doorzetten en het wegkappen van talloze woekerplanten en andere obstakels wordt een structuur zichtbaar,’ zei literair critica Elsbeth Etty over Roemers werk.
In Nederland maakte de schrijfster pas echt indruk met de romantrilogie die later bekend zou komen te staan als Roemers drieling: Gewaagd leven (1996), Lijken op liefde (1997) en Was getekend (1999). Net als Neem mij terug, Suriname gaat dit drieluik over de dekolonisatie. Ook de militaire coup in 1980 komt uitgebreid aan bod, en wat die voor het land heeft betekend. Identiteit speelt wederom een grote rol. Zelf zei Roemer over haar trilogie: ‘In de vuilnishopen van de slavernij, het kolonialisme en de moderne tijd heb ik gezocht naar niet-afbreekbare resten om mijn authenticiteit als Surinaams-Nederlandse vrouw opnieuw te beleven.’ Ze brak met haar trilogie een discussie open over de rol van Suriname in de Nederlandse geschiedenis.
Hoewel de Surinaamse schrijfster veel taboedoorbrekende onderwerpen bespreekt in haar werk, heeft dat nooit eerder tot een grote literaire prijs geleid. Sterker nog, dat de P.C. Hooft-prijs dit jaar naar haar zou gaan, kwam behoorlijk onverwachts. Usual suspect Arnon Grunberg werd als gedoodverfde winnaar gezien.
Waarom leefde Roemer zo lang onder de radar? Nadat bekend werd dat ze de prijs zou krijgen gaf ze eind vorig jaar bij hoge uitzondering een interview aan het NRC Handelsblad, waarin ze zich uitliet over haar bestaan op de achtergrond: ‘Ik wilde me mentaal en fysiek staande houden, dus ben ik buiten Nederland gaan hokken. Het is een move die mijn schrijverschap als het ware gered heeft. Niet alleen om de boeken die ik er geschreven heb, maar ook om de mogelijkheid om na te denken en te reflecteren over mezelf.’ Roemer is van plan om wederom een aantal werken uit te gaan geven, waaronder een omvangrijke autobiografie.
Op 19 mei ontvangt Astrid Roemer in het Letterkundig Museum in Den Haag de P.C. Hooft-prijs.
Boekgegevens
Astrid H. Roemer, Neem mij terug, Suriname, Uitgeverij Conserve, 166 pagina’s, ISBN 978 90 542 9217 3 (€20,00)
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie mei 2016.
