Vissen hebben geen voeten: een mysterieuze titel die gelijk de toon zet voor deze filosofische en poëtische roman van Jón Kalman Stéfansson. De IJslandse auteur verwierf eerder internationale bekendheid met zijn historische trilogie Hemel en hel, Het verdriet van de engelen en Het hart van de mens
In Vissen hebben geen voeten worden grootse thema’s aangeboord aan de hand van de familiegeschiedenis van Ari, een man van middelbare leeftijd. Ari is opgegroeid in Keflavik, een grauwe stad op vijftig kilometer afstand van Reykjavik. Hij woont sinds een paar jaar in Denemarken – gevlucht voor de sleur van het gezinsleven in IJsland – maar keert nu terug naar zijn vaderland vanwege de naderende dood van zijn vader.
Afwisselend worden we meegezogen in het heden en verleden van Ari en in de levens van zijn grootouders, die leefden van de visserij. Soms is dat enigszins verwarrend, omdat er regelmatig perspectief- en tijdswisselingen plaatsvinden. Gedachteloos lezen is er niet bij.
Belangrijke levensvragen komen aan bod: Waarom gaat houden van over in sleur? Waarom is het moeilijk om het leven samenhang te geven? Waarom leven wij? De lezer wordt aan het denken gezet, maar kan ook simpelweg ontspannen en genieten van het wonderschone taalgebruik van Stéfansson: ‘De hardnekkige wind leek uit twee richtingen tegelijk te kunnen waaien, zout en zandstormen geselden ons afwisselend, de hemel zo ver weg dat onze gebeden nooit verder dan halverwege kwamen en dan als dode vogels neervielen of in hagelbuien en zout drinkwater veranderden alsof we de zee opdronken.’
‘Onhou het met ons: de zee is groter dan het leven van alledag.’
De meanderende zinnen van Stéfansson zijn oogstrelend, maar soms iets te lang en zweverig, waardoor je aandacht verslapt. Dat is jammer. De levens van Ari en zijn familie vertellen ons veel over de IJslandse volksaard, de IJslandse visserij en de IJslandse natuur. Zo speelt de zee een grote rol in het leven van de IJslanders: ‘Onthou het met ons: de zee is groter dan het leven van alledag. Een man komt op zee tot rust. Daar is de weidsheid, de onbegrijpelijke omvang die rust geeft, troost, en de problemen van het leven kleiner maakt. De problemen aan land, wrijvingen, frustraties, de omgang met mensen, verplichtingen: je kijkt naar de golven en merkt hoe het bestaan in je borst tot rust komt.’
De thema’s die worden aangeboord in Vissen hebben geen voeten, de beschrijvingen en de gedachten schuren vaak tegen de donkere kant van het bestaan. Toch is het boek niet deprimerend en is er ook juist veel ruimte voor de liefde, het schone en klein geluk. Vissen hebben geen voeten is een unieke, tikje verwarrende roman die onze geest alle kanten op stuurt.
Foto: Einar Fallur Ingolfsson
Boekgegevens
Jón Kalman Stéfansson, Vissen hebben geen voeten, Uitgeverij Ambo Anthos, ISBN 978 90 414 2618 5 (€ 21,99)
Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie maart 2015
