Op 30 oktober wordt de winnaar van de Libris Geschiedenis Prijs 2022 bekend gemaakt. Wat was het beste geschiedenisboek van het afgelopen jaar? Om vast een inkijkje te geven in de vijf boeken op de shortlist, stelden wij de genomineerden daarom de volgende vraag, aansluitend bij het thema ‘Wat een ramp!’: Wat heeft jouw boek jou geleerd over de menselijke veerkracht?
René van Stipriaan over De zwijger:
‘Willem van Oranje was een bevoorrecht mens. In een aanzienlijke adellijke familie geboren, werd hij op zijn elfde door een grote erfenis alleen nog maar rijker. Maar met die rijkdom en status kwamen ook grote verplichtingen. Van Oranje had ervoor kunnen kiezen zijn machtige positie te consolideren en ervan te genieten, maar hij wilde meer. Hij ontketende daardoor enorme conflicten, met als gevolg dat hij op zijn 35ste zo goed als alles kwijt was. Een ramp. Een ramp die hij voor een belangrijk deel aan zichzelf te danken had. Hij besloot terug te vechten. Vanaf dat moment regen de catastrofes zich aaneen. Tot zijn bittere einde aan toe. Hoe houdt een mens dat vol? Ik heb me dat vaak afgevraagd, toen ik dit leven probeerde te beschrijven. Van Oranje wist dat de tijd veel kon oplossen. Niet opgeven, er kan altijd een klein wonder gebeuren.’
Anne-Lot Hoek over De strijd om Bali:
‘Wie aan Bali denkt, denkt meestal aan een paradijselijk vakantieoord. Mijn verbazing was dan ook groot toen ik op een wrede guerrillastrijd op het eiland stuitte, als onderdeel van de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog (1945-1949). De loyaliteit van de bevolking werd genadeloos afgedwongen om een federale staat te stichten, Oost-Indonesië. Er bleek zelfs een netwerk van gevangenkampen te bestaan waarin stelselmatig martelingen en executies plaatsvonden. Wat me het meest heeft geraakt tijdens het schrijven van De strijd om Bali was de mentale veerkracht van mensen in oorlogsomstandigheden. In Nederland verbinden we “verzet” vooral aan de Duitse bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar de Balinese bevolking beantwoordde meer dan honderd jaar koloniale politiek en onderdrukking met langdurig verzet. Ik trof Balinezen, en ook Nederlanders, die me hebben laten zien dat de waarden van verzet universeel zijn. Zij leerden me dat er altijd een persoonlijke keuze is, hoe groot de ramp ook is die je overkomt.’
Patrick Dassen over De Weimarrepubliek:
‘In 1923 stond de Weimarrepubliek (1918-1933) aan de rand van de afgrond. Het Ruhrgebied was in dat jaar door Franse troepen bezet, er was een gierende hyperinflatie, er waren ernstige voedselproblemen, in het Rijnland en Beieren waren er afscheidingsbewegingen en tot overmaat van ramp deden in de herfst extreem-linkse en radicaal-rechtse groepen ook nog eens pogingen om een coup te plegen. Hitlers beruchte Bierkellerputsch in München is slechts het bekendste voorbeeld daarvan.
‘En toch overleefde de republiek, zij bleek over een ongekende veerkracht te beschikken. Een groot deel van de bevolking bleek bereid om de republiek te steunen en vooral waren er politici die de juiste beslissingen namen: de moedige rijkskanselier Gustav Stresemann en rijkspresident Friedrich Ebert voorop. De jaren 1924-1929 bleken veel stabieler en gelukkiger dan de eerste jaren – een klein wonder was geschied. De democratie was, voorlopig, gered.
‘In dit boek wordt de Weimarrepubliek nu eens niet benaderd als een “republiek zonder republikeinen”, maar als een staat die óók grote veerkracht en vitaliteit bezat.’
Bart van der Boom over De politiek van het kleinste kwaad:
‘Wat zegt de geschiedenis van de Joodse Raad over veerkracht? Enerzijds dat die veerkracht heel groot was. De Joodse Raad voor Amsterdam (opgericht in 1941 in opdracht van de Duitse bezetter) werd geconfronteerd met een voor Nederlandse begrippen ongekend drama, namelijk de deportatie van alle Joden naar het Oosten. De Raad bouwde een enorm apparaat op om die operatie zoveel mogelijk te verzachten: door het verzorgen van kleding, vervoer, eten en voorlichting. Die reactie is bewonderenswaardig, maar was ook, weten wij nu, misplaatst en zelfs desastreus. Ze was gebaseerd op de aloude veronderstelling dat meebewegen, rekken en er bijblijven, meewerken om erger te voorkomen, de beste strategie was. Deze veerkracht pakte geheel verkeerd uit. Misschien is dus de les dat het hier niet ontbrak aan morele, fysieke en organisatorische veerkracht, maar wel aan intellectuele veerkracht, de vaardigheid om geheel opnieuw na te gaan denken. Maar misschien is dat bij een ramp ook te veel gevraagd.’
Luc Panhuysen over Het monsterschip:
‘Tijdens mijn onderzoek voor Het monsterschip werd ik getroffen door de veerkracht van de jonge Maarten Tromp. Hij was een scheepsjongen van twaalf toen zeerovers het schip van zijn vader overrompelden. Zijn vader sneuvelde voor zijn ogen en werd even later, samen met de rest van de doden, in een zeemansgraf overboord gegooid. Daarna werd Tromp kajuitknecht van de kaperkapitein en deed allerhande klusjes voor de moordenaar van zijn vader. Jarenlang bracht Tromp met hem door in de bedompte ruimte van de kajuit. Vooral in het begin moet hij heen en weer zijn geslingerd tussen verlammend verdriet en wrokkige dagdromen. Toen de kaperkapitein twee jaar later genoeg had van het wilde leven en een eerlijke baan nam, stelde hij Tromp op vrije voeten. Ondanks zijn bittere ervaringen ontwikkelde hij zich later tot een leider met een goed afgesteld moreel kompas. Mede hierom zouden zijn mannen hem later de koosnaam “bestevaer” geven: vadertje.’
René van Stipriaan, De zwijger. Het leven van Willem van Oranje, Uitgeverij Querido, 936 pagina’s (€ 39,99)
Anne-Lot Hoek, De strijd om Bali. Imperialisme, verzet en onafhankelijkheid 1846-1950, Uitgeverij Bezige Bij, 544 pagina’s (€ 39,99)
Patrick Dassen, De Weimarrepubliek. Over de kwetsbaarheid van de democratie, Uitgeverij Van Oorschot, 768 pagina’s (€ 39,50)
Bart van der Boom, De politiek van het kleinste kwaad. Een geschiedenis van de Joodse Raad voor Amsterdam, 1941-1943, Uitgeverij Boom, 424 pagina’s (€ 29,90)
Luc Panhuysen, Het monsterschip. Maarten Tromp en de armada van 1639, Uitgeverij Atlas Contact, 320 pagina’s (€ 29,99)
Dit artikel verscheen eerder in de BKGeschiedenis, editie oktober 2022
