De redactie van Onze Taal zet iedere maand een bijzonder taalboek in de schijnwerpers. Deze keer Er is maar één werkelijk woord.
Door Raymond Noë
Hij overleed in 1995, maar op 1 september vieren we toch zijn honderdste verjaardag: W.F. Hermans, een van de Grote Drie, bekend om zijn boeken en berucht om zijn scherpe mening en snijdende kritiek. Een en ander wordt gevierd met een gedenksteen, online projecten en een tentoonstelling in het Museum van het Boek in Den Haag – en uiteraard verschijnen er ook een aantal publicaties. Niet alleen zullen de laatste delen van Hermans’ Volledige Werken verschijnen, maar ook boeken over de persoon c.q. de schrijver. Een daarvan is Er is maar één werkelijk woord van Van Dale-hoofdredacteur Ton den Boon, die naging welke invloed Hermans op de Nederlandse taal heeft gehad.
In de Dikke Van Dale staat één woord dat door Hermans gemunt is, en dat is hoernalist (‘slechte journalist, m.n. een die kritiekloos opschrijft wat anderen zeggen’), maar zijn naam duikt ook elders geregeld op in lemma’s, als er citaten uit zijn werk gebruikt worden om de betekenis van woorden te verduidelijken. Zo vinden we bij democratie de toevoeging “Democratie is mooi, maar de mensen zijn er niet mooi genoeg voor”, en bij scherpte “Alle scherpte is machteloos tegen zachtheid”.
Maar Hermans’ grootste invloed op het Nederlands moeten we waarschijnlijk zoeken in de vele bekende titels, die je vaak gerust de status van ‘gevleugeld woord’ kan geven: ze behoren tot het collectieve cultuurgoed en er wordt vaak op gezinspeeld. Denk maar aan Onder professoren, Moedwil en misverstand, Mandarijnen op zwavelzuur, Het sadistisch universum, Nooit meer slapen – en nog veel meer.
Ze worden stuk voor stuk in het boek beschreven, maar behalve op Hermans’ toevoegingen aan de Nederlandse taal gaat Den Boon ook in op de dingen die de schrijver allemaal over de (Nederlandse) taal gezegd heeft. Hij had een duidelijke mening over spelling, stijl en woordbetekenis, en stak die niet onder stoelen of banken. En kritiek op de Van Dale had hij ook: “Wat de Bijbel is voor de dominees, dat is de Grote Van Dale voor de overige zeurkousen.” Den Boon heeft de uitspraak welwillend in zijn boek opgenomen.
Ton den Boon, Er is maar één werkelijk woord. W.F. Hermans als taalmaker, Uitgeverij De Weideblik, 2021, 104 pagina’s (€ 12,50)
Deze column verscheen eerder in de Boekenkrant, editie september 2021.
Interesse? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
