Hoe een onbekend leven leidde tot een beroemde dood, de vrouw die Jan Wolkers inspireerde tot het levenseinde van Olga in Turks Fruit.
Uit de Proloog: Jan Wolkers en Ida Sipora schelen ruim tien jaar in leeftijd. Ida werkt als fotografe in Amsterdam en Parijs, ze schrijft en publiceert gedichten en is sinds september 1960 ook studente aan de Amsterdamse Filmacademie.
Als Jan en Ida elkaar die zomer van 1960 leren kennen is hij 36 en zij 25. Zij krijgen een voor hen beiden belangrijke vriendschapsband: ze herkennen de kunstenaarsziel in elkaar. Jan en Ida leven allebei vanuit de inspiratie om schoonheid naar buiten te brengen. Het gaat hen niet om commercieel succes of beroemd worden, maar om kunst als uiting van wat er binnenin hen leeft. ‘Het gaat om de zuiverheid van de kunst, het gaat erom datgene wat je als opdracht in je voelt, zonder inmenging van de buitenwereld tot uiting te brengen,’ zegt Jan Wolkers in oktober 2005 in een interview met de Belgische krant De Morgen. Ida Sipora schrijft in een van haar dagboeknotities over haar eigen foto’s: “Ik hoop mijn werk steeds meer te verdiepen, te verfijnen, om er op het laatst alleen maar tederheid en poëzie van te maken…” En in een kort gedicht schrijft zij: “Zolang ik niet zuiver, zeer zuiver, zal zijn, liever stilte.” Het is de taal van zielsverwanten in de kunst.
Ida Sipora overlijdt in januari 1964, na een ingrijpende ziekteperiode van ruim anderhalf jaar. Vijfenhalf jaar later, in 1969, beschrijft Jan Wolkers Ida’s ziekte en levenseinde vrijwel letterlijk in het laatste hoofdstuk van Turks Fruit: Rosa Turbinata. Inmiddels is het boek vertaald in meer dan dertig talen en werd het verfilmd door Paul Verhoeven, met prachtige hoofdrollen van Rutger Hauer en Monique van de Ven. De film werd verkozen tot de meest geprezen Nederlandse film aller tijden. Ook kwam er een toneelstuk en een musical. Zo werd de dood van Ida Sipora beroemd. Maar haar leven is tot nu toe onbekend gebleven. Het boek dat je in handen hebt, vertelt het hele levensverhaal van Ida Sipora.
Ida Sipora is een biografie, maar lijkt soms wel een roman. Stel dat je op je achtentwintigste overlijdt aan een hersentumor, en dat die tumor voor het eerst is ontdekt als je zesentwintig bent. Hoe lang heb je dan, min of meer bewust, van het leven kunnen genieten? Stel dat je in de jaren vijftig van de twintigste eeuw in de Nederlandse samenleving vanaf je zestiende min of meer zelfstandig met het leven leerde omgaan. Dan heb je dus ongeveer tien jaar ‘geleefd’. En stel dat je in die tien jaar gewoond hebt in Nederland, Engeland, Frankrijk, Marokko en Spanje, dat je vooral gewerkt hebt in steden als Londen, Madrid, Parijs en Amsterdam en dat je in de laatste vier jaar voordat je hersentumor werd ontdekt, steeds vaker foto-reportages gepubliceerd kreeg en ook gedichten. Wat voor leven leidde je dan? En stel dat je in de zestien jaar daarvoor in Nederland ook al op zes verschillende plekken hebt gewoond. Plekken waarvan anderen zeiden dat het jouw thuis was, terwijl jij dat zelf bijna nooit zo voelde. Hoe zag je leven er dan uit? Dit soort vragen stelde Ida zichzelf ook regelmatig. Al lang voor ze dood ging, voelde ze zelf al dat ze misschien niet zo heel lang zou leven. Ze vertaalde haar antwoorden in gedichten en foto’s en schreef erover in brieven.
Boekgegevens
Frank Schaake, Ida Sipora, Uitgeverij Ida Sipora Publishing, ISBN 978 90 824 3030 1 (€ 19,99)
Dit boekfragment verscheen eerder in de Boekenkrant, editie december 2015
