De schaduw van Tambora vertelt het ongelooflijke verhaal van een vulkaanuitbarsting die de loop van de geschiedenis ingrijpend veranderde.
Het is bijna niet mogelijk, maar het grommende geluid zwelt bij het invallen van de duisternis nog verder aan, zo diep en hard dat het niet alleen hoorbaar is, maar voelbaar in iedere vezel van een menselijk lichaam. De grond trilt met een misselijkmakende intensiteit die het onmogelijk maakt om lang te blijven staan. Tussen de bomen van het regenwoud hangt een stofmist die alles binnen een paar meter aan het zicht onttrekt. Het stof maakt alle geluiden doffer, maar niet minder angstaanjagend. Het is rond 8 uur als tientallen enorme bomen tegelijk met een luid gekraak omvallen. Eerst gebeurt het veraf en dan steeds dichterbij. De hitte is nu verzengend. Tiema en Pasir kruipen diep in hun hut, vrijwel zeker verlamd van angst. Hadden ze dan toch moeten gaan? Wat staat er te gebeuren? Is hun huis wel sterk genoeg? Iedere ademteug doet nu pijn; hun ogen steken ondraaglijk van het warme stof dat door alle kieren komt. Pasir kruipt naar buiten met een glazen kan om water te halen uit een riviertje, zo hebben archeologen gereconstrueerd. Daarmee kunnen ze hun ogen uitspoelen en hun keel smeren. Hij kan in de stoflucht bijna niets zien en kruipt op de tast in de richting waar het stroompje zou moeten zijn. Het gaat moeizaam, zelfs zijn uitgestrekte hand kan hij bijna niet meer zien. Nog maar een paar meter. Het is het laatste wat hij doet. Het is (zo hebben vulkanologen recent gereconstrueerd) rond 7 uur ’s avonds als de druk in het binnenste van Tambora een kritisch punt bereikt. Gloeiend heet magma drukt al een tijd met onvoorstelbare kracht tegen de aardkorst. Als een ballon die wordt opgeblazen, zwelt de grond op en komt het eiland op verschillende plekken meters uit de zee omhoog. Uit een aantal openingen in de aardkorst ontsnapt een deel van de druk, maar deze natuurlijke ventielen zijn lang niet groot genoeg om een catastrofe te voorkomen. De reeks explosies die volgt is episch. Mensen hebben, voor zover we weten, nog nooit daarvoor en zeker nooit meer daarna een dergelijke kracht waargenomen. Ook niet bij de zwaarste bombardementen tijdens de Tweede Wereldoorlog of het conflict in Vietnam. Zelfs niet tijdens de bovengrondse atoomproeven in de jaren vijftig en zestig. De energie die bij de eruptie van Tambora vrijkomt, staat gelijk aan 34.000 megaton TNT. Dat is de kracht van het tegelijkertijd ontploffen van duizenden atoombommen van het Hiroshima-type, of anderhalf keer de verzamelde explosieve kracht van alle kernwapens die de grootmachten in de Koude Oorlog op elkaar hadden gericht. Geen wonder dat de knal meer dan 2.500 kilometer verderop nog wordt gehoord. De schokgolf die door de zwaarste explosie ontstaat, reist meerdere keren rond de aarde en brengt zeeën aan het kolken. De gevolgen zijn nauwelijks in woorden te vatten. De eruptie vernietigt in korte tijd de berg Tambora zoals de mensen in de regio hem tot dat moment kennen. De bovenste dertig procent van de vulkaan wordt die avond grotendeels verpulverd, tegenwoordig meet de berg op het hoogste punt nog 2.821 meter. Het puin wordt met een ongekende kracht omhoog en opzij geduwd; meer dan 150 kubieke kilometer gesteente komt los, zo wordt geschat. De druk van de explosie is gigantisch, vulkanische as wordt 43 kilometer hoog de atmosfeer in geblazen, dwars door de ozonlaag. Het regent tot ver in de omgeving vulkanische brokstukken zo groot als auto’s.
Boekgegevens
Philip Dröge, De schaduw van Tambora, Uitgeverij Unieboek het Spectrum, ISBN 978 90 003 4360 7 (€ 19,99)
Dit boekfragment verscheen eerder in de Boekenkrant, editie juli 2015
