De verhalen wekken de suggestie van autobiografie – en zullen dat ongetwijfeld zijn – maar het zijn vooral schitterende miniaturen over iemand die de wereld zintuiglijk leert kennen aan de hand van geuren. De concentratie op één zingtuig dat de verhalen leidt, maakt van Geuren een kinderlijk enthousiast boek.
Het boek heeft dan ook de aanstekelijke nieuwsgierigheid en dito optimisme. Een herinnering aan zijn vader, die zich scheert en aftershave op zijn kin, hals en wangen gooit. Een blik in het voormalige imperium van de drogist: ‘De drogist gaat op dezelfde manier met de taal om als met zijn koopwaar. Nooit verheft hij zijn stem, nooit schudt hij zijn woorden.’ De drogist als een onkreukbaar relikwie uit een verloren tijd. Philippe Claudel kon in dit boek eindelijk eens jong zijn en de wereld (opnieuw) ontdekken. Geuren is een levenslustige uitzondering in zijn werk.
Philippe Claudel schrijft twee soorten boeken. Beide staan onder een sombere spanning en de dood is altijd nadrukkelijk aanwezig.
Er zijn de boeken over individuele catharsis. Meestal voert Claudel een hoofdpersoon ten tonele die zijn vrouw of vriendin verloor. Hij moet de confrontatie aan met het verlies en een rouwproces doormaken. Steevast hangt er een lage, zwaarbewolkte lucht, regent het flink en treffen we de hoofdpersoon aan in half verlaten dorpjes, waar alleen aan drank verslaafde, ongelukkige, vaak lethargische mensen aan de bar hangen.
Rivier van vergetelheid, Claudels debuut, vertelt over een man die vlucht naar Feil, een dorpje in de Ardennen, met precies dit decor. Hij huurt een kamer, eet en drinkt daar en probeert zijn overleden vriendin Paule te vergeten. Ook duiken sombere herinneringen aan zijn moeder op. Zij was prostituee en behandelde haar zoon slecht. In de kroeg brengt de man tijd door met oude mannen die een klaverjascompetitie houden met een geit als hoofdprijs.
Een variant hierop is Alles waar ik spijt van heb. De hoofdpersoon moet de begrafenis van zijn moeder regelen. Zij heeft een envelop voor hem achtergelaten met daarin de naam van zijn vader. Zonder twijfels verbrandt hij de envelop met inhoud, zonder de naam van zijn vader te lezen. Dit boek is veelzijdiger en gedurfder: naast de dubbele afrekening met het verleden (moeder én vader) benadert Claudel het leed van zijn protagonist subtieler, menselijker en dus moeilijker. Diens catharsis is niet meer de melodramatische eendimensionaliteit uit Claudels debuut.
In Zonder mij loopt een bittere man rond, diep geraakt door de dood van zijn vrouw, walgend van zijn collega en zijn werk (hij moet nabestaanden overtuigen het lichaam van hun dierbare af te staan voor orgaandonatie). Hij heeft een dochtertje van bijna twee, het enige lichtpunt in zijn leven. Het boek lijkt af te stevenen op een grootse zelfmoord, maar gaandeweg nuanceert de man zijn gitzwarte monoloog. Die wending vat Claudel in een taal die rauw en poëtisch tegelijk is – veel van zijn boeken stileert hij met een geconcentreerde, originele, beeldende schrijfstijl waarmee hij de complexe en continu stromende emoties nauwkeurig vorm geeft.
Daarnaast staan de maatschappelijk getinte boeken: Grijze zielen, Het verslag van Brodeck en Het onderzoek. Deze boeken hebben wat meer personages, spelen niet in het hoofd van de protagonist maar in een wereld met communicerende mensen. Maar ook hier veel
neerslachtige beelden. Zo toont Grijze zielen de zwarte, cynische wereld van Noord-Frankrijk ten tijde van de Eerste Wereldoorlog. Een meisje is vermoord en niemand heeft het gedaan. Claudel doet geen moeite om zijn personages ook maar de schijn van vrolijkheid of levenslust te laten opwekken. Het onderzoek is een Kafka-achtig boek: anonieme personages, ‘Het proces’-achtige plot. Een falen ligt al op de loer voor het eerste hoofdstuk uit is.
Toch is Claudels werk ook altijd hoopvol, veerkrachtig. Zijn karakters weigeren uiteindelijk om bij de pakken neer te zitten en kiezen voor het leven. Zijn personages zweren de dood af en accepteren hun vergankelijkheid veelal met berusting en melancholie. Geuren is een boek dat de drijvende krachten achter die louteringen toont: een gretige jonge geest met de pen van een dichter.
Philippe Claudel, Geuren, Uitgeverij De Bezige Bij, ISBN 978 90 234 7426 5 (€ 17,50)
Dit artikel is eerder verschenen in de Boekenkrant editie
van februari 2013.
