‘Precies twee jaar heb ik geschreven, van 1 februari 2005 tot 1 februari 2007. Zeven dagen in de week, van half tien in de ochtend tot half zes in de middag, zonder lunchpauze. Alleen een periode van drie maanden heb ik niet gewerkt. De wet van mijn schrijversleven is: één dag niet werken is drie dagen niets doen. Eerst krijg ik de periode zonder werk en dan het gezeur om weer aan het werk te geraken. Heb ik mezelf voorgenomen een boek af te maken, dan ga ik werksschema’s volgen en wordt het echt uitputtend. Nu voel ik me bevrijd.’
Het schervengericht is deel van een cyclus?
‘Het is deel van de Homo duplex, de gespleten mens. In het boek De Movo tapes is sprake van een Griekse godheid die enigszins aan lager wal is geraakt. Het schervengericht is het verslag van een van de mislukte tragedies van deze godheid. Want zijn grootste miskleun is Helter Skelter, de poging tot een apocalyptische rassenoorlog. De Hurly Burly noem ik het. Ik ben altijd met hele cycli bezig. Met het raamwerk van de cyclus en met wat ik in gedachten al heb geschreven. Ook nu al ligt er weer een roman om voltooid te raken. Boeken baren elkaar.’
Waarom Helter Skelter als inspiratie?
‘De zaak heeft alles van een moderne mythe. Het hele motief van de Helter Skelter was gebaseerd op een volkomen krankjorum logica. De moord door Charles Manson was zo opgezet, dat de zwarte Amerikanen de schuld zouden krijgen. Die pseudo-mystiek die hij als goeroe wist te verkopen, die put des afgronds in de woestijn… Ik heb de documentatie en de beelden opgetast, liep ermee rond. Het materiaal is chemische verbindingen aangegaan in mijn hoofd.’
In Het schervengericht ontmoet het slachtoffer de dader…
‘Mijn verbeeldingskracht laat ik los op de twee mannen achter de tralies. Hun dialoog verraste me. Het was alsof ik achter de mannen aanijlde met een recorder om de gesprekken op te nemen. De stemmen zaten in mijn hoofd. Charlie wilde ik pikzwart afbeelden, als het kwaad. Zijn portret werd toch genuanceerder dan de werkelijkheid te bieden heeft.’
De dialoog tussen de mannen verraste je?
‘Freud zegt: “Es spricht.” Bij een gesprek hoort het gesprek als derde persoon aanwezig te zijn. Het gesprek bedient zich van de twee gesprekspartners om gevoerd te worden. Het “es” is ook een regulerende factor, waarbij je elkaar kunt onderbreken zonder beledigend te zijn. Het schervengericht is eigenlijk één groot gesprek tussen twee mannen. De mannen leren elkaars identiteit kennen door elkaars versprekingen. De regisseur trekt de windselen van de kop van Charlie en vliegt hem aan. In de isoleercel besluit hij dat hij Charlie verder aan de praat wil krijgen, want er zijn veel onopgeloste vragen rondom de moord op zijn vrouw. Het is een gesprek vol afkeer, dan poeslief, dan weer op een hoge ruzietoon. Es spricht. De mannen worden meegetrokken, maar het gesprek blijft gehoorzamen aan wetmatigheden.’
Wetmatigheden waaraan ook de schrijver in zijn dialogen gebonden is?
‘Ja, want Es spricht geldt ook voor gesprekken op papier. Er komt meer te staan dan dat er wordt uitgesproken. Het geheim daarvan kan ik niet formuleren wanneer het mijn eigen dialogen betreft. Tussen mijn uitspraken en geschreven zinnen is een groot verschil. Maar ook de zinnen die ik uitspreek, zie ik voor me. De zinnen zijn plastisch en moeten naar volmaaktheid worden gekneed. Niet te volmaakt. Had ik het trucje van de geschreven dialoog door, dan kwam er misschien niets op papier te staan. Wat mogelijk een zegen zou zijn voor tegenstanders van dikke boeken.’
Tegenstanders?
‘Van schrijvers en van boeken. Minister Plasterk draagt de portefeuille van cultuur onder zijn oksel. Hij is er dus ook voor het welzijn van de schrijver. Merkwaardig. Een minister kan geen columns vol gepeperde meningen schrijven, maar gaat dan wel via andere kanalen vooringenomen opinies verkondigen. Harry Mulisch deugt niet, ik deug niet. Ik begin te denken dat het lezen van Nescio en Elsschot leidt tot een eendimensionale smaak. Maar er is nog hoop. Eind vorig jaar is een plan ingediend om de BTW op boeken te verhogen van zes naar negentien procent. Want, zo wordt geredeneerd, boeken zijn luxeartikelen. Tegelijkertijd is een peepshow volgens de rechtbank eigenlijk een toneelvoorstelling en dus kunst. Om die reden is een verlaging van de BTW gerechtvaardigd. Als minister Plasterk aan deze onzin een einde kan maken, dan vind ik hem op het nippertje misschien nog een lief ministertje.’
Was er enige identificatie met de personages in het boek?
‘Identificatie had ik voor een deel met de regisseur. Hij wil boven zichzelf uitscheppen. Wil de allerbeste worden. Bij de oude Grieken kon je via een schervengericht voor tien jaar verbannen worden. Het richtte zich op de politici en de redenaars die te goed werden. Want was zo iemand verbannen, dan kon het spel der krachten weer vrijelijk plaatsvinden. De regisseur had bedacht zelf net zo goed te willen worden als de onbekende tragediedichter, die in de oudheid de competitie bedierf. Diep in zijn hart had hij zichzelf ook al verbannen. Hij wilde zó goed worden dat hij door de wereld werd uitgekotst. In een enorme zelfvergroting kan ik me hier zelf in herkennen.’
Boekgegevens
A.F.Th., Het schervengericht, uitgeverij Querido, ISBN 9789021450223
