Delf in de aarde, en je reist doorheen de tijd. Fossielen en lagen gesteente getuigen van lang vergane, haast buitenaardse werelden. Wij blijken een minuscuul deeltje van een drama dat ons voorstellingsvermogen te boven gaat. Schrijfster Helen Gordon vindt voor Geheimen uit de diepe tijd inspiratie in dit alleroudste verhaal.
Door Tristan Vanheuckelom
Doorheen de geschiedenis zorgden wetenschappers regelmatig voor opschudding. In dat rijtje hoort James Hutton, vader van de moderne aardkunde, zeker thuis: ‘Het resultaat van ons huidige onderzoek is daarom dat we geen spoor van een begin vinden, en geen uitzicht op een einde.’ Met dat ene zinnetje sprak de 18e-eeuwse Schot de gangbare christelijke leer over de leeftijd van de Aarde tegen. Vergeet duizenden jaren oud, denk vele miljarden. Na de weerlegging van het geocentrisme zag de mensheid zich opnieuw tot nederigheid gedwongen.
Het is mede door Hutton dat we de omslag maakten van ondiepe naar diepe tijd. De aardkundigen die hem opvolgden zouden deze nieuwe chronologie in kaart brengen. Onder deze tak van de wetenschap zou ook de paleontologie floreren, die op zijn beurt een revolutie ontketende in onze biologische kennis.
Daar stopt het verhaal echter niet. Gordon trok de wereld rond en sprak met een brede waaier natuurkundigen, vaak in nogal aparte ‘werkplaatsen’. Wetenschap wordt immers niet alleen in universiteiten bedreven, ook veldwerk hoort bij de job. Een onconventioneel reisverslag zou Geheimen uit de diepe tijd dan ook nog het best omschrijven. Een greep uit het aanbod: de drie biljoen jaar oude stenen in de Schotse Hooglanden, ’s werelds gevaarlijkste vulkanische complexen onder de heuvels van West-Napels, de San Andreasbreuk in het aan aardbevingen onderhevige Californië, en het Finse Onkalo, de eerste geologische opslagfaciliteit voor hoogwaardig nucleair afval. Zelfs van de veilingmarkt in meteorieten en dinosaurusfossielen verschaft ze inkijk. De vrees dat de materie zo droog is dat fossilisering dreigt, is dan ook ongegrond. Gordon’s oog voor detail en aanleg voor beeldende taal steken uit: ‘Voor iets wat zo dood was als die vogel leek dit exemplaar nog verrassend alert toen Vinther het me liet zien: het kopje schuin, op zoek naar een lekkere worm uit het Onder-Eoceen. Het dier zag er zo levendig uit vanwege de veren. Het was bewaard gebleven met een donkere kring van veerindrukken en twee vlekken waar zich de ogen hadden bevonden. Het leek op het skelet van een dier dat bewaard was gebleven als een gedroogde bloem die tussen de bladzijden van een boek geperst zitten.’
Geheimen uit de diepe tijd grossiert in fascinerende inzichten over niet alleen ons verre verleden, maar ook onze onzekere toekomst. Het stemt tot nadenken over onze plaats in de wereld, en zindert lang na. De populaire wetenschap boft met haar nieuwste vertegenwoordigster. En wij boffen mee.
Helen Gordon, Geheimen uit de diepe tijd, vertaling: Frans Reusink, Uitgeverij Meulenhoff, 336 pagina’s (€ 26,99)
Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie november 2021.
Benieuwd geworden? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
