Amélie Nothomb lijdt naar eigen zeggen aan een schrijfziekte. Ze schrijft liefst drie boeken per jaar waarvan ze er telkens één uitgeeft. Sinds haar debuut op 25-jarige leeftijd met Hygiëne van een moordenaar levert ze elk jaar een nieuwe roman af. De nieuwste: Blauwbaard.
Nothomb jaagt haar hoofdpersoon Saturnine de eerste hoofdstukken door. We moeten snel naar de kern van Blauwbaard: messcherpe dialogen tussen iemand die haar kwelling wil bedwingen door haar opponent te ontleden en te ontzenuwen, en iemand die Saturnine in zijn macht heeft door één enkel verbod in een wereld van luxe. Saturnine zoekt een appartement in Parijs. Ze leest een ongeloofwaardige advertentie: een centrale, ruime woning voor een spotgoedkope prijs. Legio kansrijke mensen komen opdagen, maar tot haar verbazing kiest de huiseigenaar Saturnine. Ze ma g alles doen en laten, ze mag logées uitnodigen en ze mag, als ze wil, elke dag van de uitstekende culinaire kwaliteiten van haar huisbaas genieten. De luxe is bijna onvoorstelbaar, het huispersoneel doet alles om het Saturnine naar de in te maken. Maar ze heeft één verbod opgelegd gekregen. Ze mag niet in de donkere kamer komen. De huiseigenaar, don Elemirio Nibal y Milcar, zegt een enthousiast fotograaf te zijn (waarvoor Saturnine overigens geen bewijzen of aanwijzingen zal vinden), en zijn doka is hem heilig. Treedt ze die kamer binnen, dan zijn de gevolgen vreselijk. Aanvankelijk is Saturnine overdonderd door de schrik en onder de indruk van zijn karakter. Don Elemirio is haar Blauwbaard. Hij heeft al ettelijk vrouwelijke huurders gehad, waar niemand meer wat van vernomen heeft. Saturnine is echter een typische Nothomb-protagoniste, een vrouw die uit haar eigen misère een ongelofelijke motivatie put om met alle kracht voor zichzelf op te komen. Saturnine heeft haar huisbaas er vanaf hun eerste gesprek onder.
Zeker in haar eerste gesprekken met hem geven haar fascinatie en angst voor don Elemirio haar een geweldig scherpe tong. Doorlopend daagt ze hem uit, zoekt ze naar een diepere verklaring voor zijn bizarre gedrag. Don Elemirio koopt een priester die hij met goud betaalt om van zijn schuldgevoel af te komen. Hij is vrijgezel en nazaat van adellijke Spanjaarden. Hij heeft geen vrienden. Zijn wereldbeeld blijft Saturnine verbazen en ontzetten. Maar hoeveel scherpe vragen en opmerkingen ze ook plaatst, ze dringt niet tot hem door. Saturnine voelt zich gevangengenomen, wat niet klopt omdat ze op één ding na alles mag doen. Ze voelt zich gekweld door wat zij als een sadistisch experiment ziet van een sociaal compleet mislukte man.
[quote]Schoonheid versus lelijkheid, kwelling, egocentrisme, manipulatie en sadisme[/quote]
Amélie Nothomb lijkt er een genoegen in te scheppen om haar personages te kwellen, ook in Blauwbaard. Veel van Nothombs boeken zijn licht macabere schaakspellen tussen twee personages. Vaak dreigt de dood een van de personages bruut uit het verhaal te trekken. Zo vertelt Winterreis het verhaal van Zoïle die in contact komt met een autistische schrijfster en haar aantrekkelijke begeleidster. Hij denkt een affaire met haar te beginnen maar belandt in een pijnlijk steekspel, dat Zoïle verliest. Het gevolg is dat hij niet enkel zelfmoord wil plegen, maar met zijn eigen dood zoveel mogelijk mensen mee wil nemen. Ook Zwavelzuur vertelt over een typische Nothomb-vrouw. Een tv-omroep stopt onwetende mensen in een gruwelijk tv-programma: één groep deelnemers wordt kampbeul, een andere groep kampgevangene. Achter het prikkeldraad van een concentratiekamp vindt een verbijsterend experiment plaats terwijl kijkcijfers exploderen en ethische bezwaren irrelevant lijken. In het kamp ontstaat een complexe verhouding tussen een beul (Zdena) en een gevangene (Pannonique). Ook Pannonique pikt haar situatie niet, zoals Saturnine in Blauwbaard, en komt in opstand tegen haar lot. Zij is als enige een beul de baas. Het levert extra eten op en ze krijgt slaag met zachte plastic gummiknuppels, in plaats van de harde houten exemplaren. Ook hier een warmbloedig schaakspel tussen twee tegenpolen die elkaar opzoeken en tot het maximale uitdagen.
De boeken van Amélie Nothomb hangen nauw met elkaar samen. Haar consistente oeuvre behandelt kwetsbare en moeilijke menselijke eigenschappen: schoonheid versus lelijkheid, kwelling, egocentrisme, manipulatie en sadisme. De dialoog en de krachtmeting tussen personages zijn Nothombs middel om toegankelijke maar nietsontziende literatuur te schrijven over deze thema’s. Dit zuivere, gedetailleerde en kwetsbare literaire onderzoek vraagt om een vaste en trefzekere schrijfstijl. Waarvan akte. De duidelijk sprookjesachtige atmosfeer die ze in haar boeken legt, schept een redelijke afstand tot de realiteit, met exotische namen voor protagonisten en surrealistische karakters. Toch zijn ze juist heel reëel. Het surrealisme en de afstand in Nothombs verhalen creëren een diepe intensiteit en een grote urgentie. Alleen op die manier kan het onderzoek in romanvorm de zuiverste resultaten opleveren.
Boekgegevens
Amélie Nothomb, Blauwbaard, De Bezige Bij, ISBN 9789085424482 (€ 19,95)
