Schoonheid, troost en berusting

Ik parkeerde mijn auto aan de rand van het oude centrum van Delfshaven om naar een optreden van Anna Enquist en Ivo Janssen te gaan. Een informatiebord bij de betaalautomaten leerde me dat in een tijd waarin het Calvinisme in de noordelijke Nederlanden de dominante religie was, in Engeland Jacobus I de scepter zwaaide. Hij was de eerste koning uit het huis Stuart en de zoon van Mary Stuart, ooit de grootste rivale van koningin Elisabeth. Als hoofd van de anglicaanse staatskerk maakte hij het andersdenkenden zo goed als onmogelijk hun geloofsovertuiging te belijden. Dat was de reden dat de Pilgrim Fathers, een groep puriteinse gelovigen zijn land vaarwel zei en vertrok. Ze wilden hun geluk beproeven in Amerika. In het jaar 1620 werd de groep enige tijd gehuisvest in de Sint Anthonis Capel. Het optreden van Enquist en Janssen was gepland in een zaaltje niet ver van deze kapel. Bij binnenkomst bleek er al flink veel publiek te zijn. Voorin stond een glimmende vleugel. Ivo rangschikte enkele partituren en Anna Enquist wenkte me om vooraan te komen zitten. We hadden net haar roman Contrapunt gepubliceerd en dit optreden was onderdeel van de publiciteitscampagne rondom haar nieuwe boek. De hoofdpersoon in de roman is pianiste. In een poging een groot verlies te verwerken studeert zij iedere dag de ‘Goldbergvariaties’ van Johann Sebastian Bach. Na een aantal uren te hebben gestudeerd, gaat ze naar haar schrijftafel om aan haar roman te werken. Vanzelfsprekend beïnvloedt de muziek van Bach de teksten van de roman in wording. Na een vrolijke, dartelende variatie volgt een scène waarin de kinderen onderweg naar het sportveld rennend over heggetjes springen, terwijl na een ingetogen, wat sombere variatie er eerder een contemplatieve scène volgt of een minder prettige herinnering. De eerste variatie is noot voor noot gelijk aan de laatste en toch hoor je twee verschillende stukken. Dat komt door wat je als luisteraar ervaren hebt in alle variaties daar tussenin. Nooit eerder las ik een boek waarin muziek en tekst zozeer verweven zijn als in Contrapunt. De wijze waarop Enquist en Janssen elkaar tijdens hun optreden afwisselden onderstreepte dat alleen maar. Ik bedacht me dat de strenggelovige Pilgrim Fathers ongetwijfeld bezwaar gemaakt zouden hebben tegen een literair muzikale avond als deze. Bach componeerde zijn muziek een paar decennia nadat de geloofspuriteinen met hun schip de Mayflower de oceaan overgestoken waren. Uiteindelijk hebben ze zich gevestigd in Massachusetts. Het is te hopen dat hun nazaten de variaties wel kennen, want ze brengen, net als het boek van Enquist, schoonheid, troost en berusting.