Gefascineerd door het ondoordringbare Urk na een flitsbezoek, besluit de Vlaamse journalist Matthias M.R. Declercq terug te keren om het dorp te doorgronden. Het verbluffende resultaat na een half jaar wonen op het voormalige eiland: De ontdekking van Urk.
Door Martijn van Bruggen
‘Van vuurwerkbommen en drugsfeestjes tot zelfverklaarde religieuze revoluties, een vreemde vangst op zee, een doop in het IJsselmeer en de verdrukkende zwijgcultuur die zich in verschillende vormen openbaart.’ Declercq belooft veel in het eerste hoofdstuk en hij zal het allemaal waarmaken. Maar eerst legt hij zijn fascinatie uit voor dat eigengereide, strengchristelijke vissersdorp (‘Urk hangt als kleefkruid op mijn rug, en ik kan er met mijn vingers niet bij.’) om vervolgens een verhelderende les te geven over de geschiedenis van het dorp en het imago dat daarmee hand in hand gaat. Een voormalig eiland in de Zuiderzee, dat ondanks de afsluiting van de zee en de inpoldering het eilandkarakter behouden heeft. Sterker nog: Urk heeft het gecultiveerd. ‘De tijd is hier gestold als kaarsvet,’ merkt Declercq algauw op. De bewoners van het oudste gedeelte van het dorp hebben het voor het zeggen, de rol van God blijft onverminderd groot en uiteindelijk wordt iedere jongen met wilde dromen gewoon visserman, zoals het altijd geweest is en altijd zal zijn.
Maar hoe langer Declercq onder de inwoners verblijft, hoe meer hij de onderhuidse spanningen voelt. Hoe krampachtig men de buitenwereld ook heeft geprobeerd buiten te houden, met de intrede van het internet als katalysator is er veel veranderd. Zoals de jonge vrouw, die doodeenvoudig intypte op Google: Does God really exist? De jeugd, die zondag braaf in de kerk zit, maar de nacht daarvoor tot in de late uurtjes gefeest, gezopen en gesnoven heeft. De arbeidsmigranten die voet aan de grond krijgen, omdat het idyllische vissersdorp Urk op zakelijk gebied allang niet meer bestaat; het is een mondiale speler geworden als het om vishandel gaat. De zee die altijd van de Urkers is geweest, is nu van ‘Brussel’ en wordt gebruikt om het klimaat te redden. Kortom: de status quo die Urk al decennia omarmt is niet vol te houden. Urk lijkt een zandkasteel, constateert Declercq haarfijn, dat niet meer bestand is tegen het springtij. Maar daar geeft het dorp zich nog niet aan over en het spant het korset aan.
De Ontdekking van Urk is pure reclame voor de lange adem-journalistiek. Het halve jaar dat Declercq op Urk heeft doorgebracht, resulteert in een magnifiek boek. Zowel qua stijl, met beeldende zinnen en metaforen die bijna allemaal raak zijn, qua interviewtechniek, waarmee hij als een Louis Theroux veel loskrijgt uit de geïnterviewden, als qua inzichten. Dit is de bijbel van Urk.
Boekgegevens
Matthias M.R. Declercq, De ontdekking van Urk, Uitgeverij Podium, 326 pagina’s (€ 21,50)
Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie november 2020.
