Dieuwertje Blok, bekend als presentatrice van onder andere Het Sinterklaasjournaal, kwam samen met haar zussen tijdens het opruimen van hun ouderlijk huis het dagboek tegen van hun moeder. Aan de data die boven de bladzijdes stonden, kon ze zien dat haar moeder, Henny Gazan, in dit dagboek begon te schrijven in 1937. Zij was toen zestien.
Door Renske Immink
Dit dagboek vormt de kern van Bloks boek Dragelijke lichtheid. Hierin beschrijft ze het leven van haar moeder als Joods meisje tijdens en rondom de Tweede Wereldoorlog. Het dagboek zelf begint vlak voor de oorlog en stopt een paar maanden voor Henny onderduikt. De rest van haar leven wordt daarnaast door Blok verder uitgetekend.
Een dagboek van een Joods meisje uit de Tweede Wereldoorlog klinkt als iets wat geen verdere toelichting nodig heeft. Het dagboek van Anne Frank verkoopt immers nog steeds goed. Het zijn unieke documenten, waarvan het feit dat ze bewaard zijn helemaal niet vanzelfsprekend is.
Verwacht echter niet veel te zullen lezen over de oorlog. Dit dagboek laat zich het beste omschrijven als een tienerdagboek, zoals dat op de voorkant van Dragelijke lichtheid ook wordt gedaan. Terwijl de oorlog volop bezig is, lijkt Henny veel meer bezig te zijn met jongens. Over de oorlog zelf schrijft ze maar heel weinig.
Vanwege het tienergehalte zou het dagboek op zichzelf staand ook minder interessant zijn geweest, maar Blok voegt een beschrijving toe van de periode van het onderduiken en de periode daarna, op basis van de verhalen die haar moeder vertelde en van ander materiaal, zoals krantenartikelen. Daardoor krijgt de schrijver ook een duidelijke stem en komt zij door het hele boek heen naar de voorgrond. Het geeft het boek een mooie persoonlijke insteek.
Achterin staat ook een lijst met namen van mensen die Henny in haar dagboek noemt, met de informatie die er over hen te vinden was. Niet alle namen konden herleid worden, maar voor een groot deel is dit wel gelukt. Daaraan is de zorgvuldigheid te zien waarmee aan dit boek gewerkt is.
‘Dragelijke lichtheid’ verwijst naar de lichtheid waarmee Henny over het leven praat en schrijft.
‘Wat ben ik toch een egoïste, (…). We doen net of we met een zuiver menschlievend standpunt aldoor Kampwaarts trekken, maar het is alleen eigenbelang en jongens. Ik schaam me diep, maar dat ik zo gek doe, kan de lente wel zijn.’
Met ‘Kampwaarts trekken’ bedoelt Henny de regelmatige bezoekjes aan Hotel Lloyd, destijds een vluchtelingenkamp voor Duitse Joodse vluchtelingen. Daar stipt Blok ook nog kort de actualiteit aan. Zodoende neemt ze de ruimte om dit boek meer te laten zijn dan het dagboek van haar moeder, waardoor het aan diepte wint, zonder er taaie kost van te maken. Ze maakt een schets van het verleden, met behulp van haar moeders beschrijvingen, en trekt het verhaal door naar het heden. Of beter gezegd: ze komt weer terug bij het heden. Iets wat goed past bij de lichtheid waarmee ze beide geschreven hebben.
Dieuwertje Blok, Dragelijke lichtheid. Het tienerdagboek van mijn Joodse moeder tijdens de Tweede Wereldoorlog, Uitgeverij Meulenhoff, 200 pagina’s (€ 22,99)
Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie oktober 2022.
Benieuwd geworden? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
